Roger is een Engels oorlogskind uit 1943. Toen hij 5 maanden oud was werd zijn vader neergeschoten bij een oorlogsoperatie in Italië. Zijn vader was leraar, pacifist en communist, maar nam vrijwillig dienst om het fascisme te bestrijden. Je vraagt het je af, maar ik laat het maar aan Freudianen en andere gezaghebbenden over welke conclusies je eruit mag trekken:
1. scheurend verdriet van moeder;
2. wat een genadeloos toeval, waarom hij, en zoveel anderen niet;
3. nou ja toeval, oorlog is natuurlijk nooit toeval, maar wordt gevoerd door “gezag”;
4. en een jeugd zonder veel vaderlijk gezag, misschien wel een in verwennerij en bescherming omgezet moederverdriet (Zie mother uit The Wall);
5. een broer, maar verder vrouwen in zijn omgeving die met de mannelijke agressie niet goed overweg konden;
6. een scherp geprofileerde vader, een pacifist die soldaat wordt, krijgt die wat mythologische proporties?

In ieder geval, het werk en het leven van Roger wordt getekend door sterke anti-oorlogsboodschappen, cynisme over gezagdragers, een overmatige drang om zijn stempel te drukken en vooral te vertellen dat het allemaal anders moet, en een erg slecht ontwikkeld vermogen tot compromissen sluiten, periodieke zwaarmoedigheid: een mooi rugzakje voor een artiest annex wereldverbeteraar, toch? Maar denk maar zo,

most good things don’t come easy.

Hij wordt bassist. En de dood van zijn vader blijft lang een belangrijke rol spelen in zijn artistieke werk. Al in het tweede album van Pink Floyd, zit de song Corporal Clegg dat gaat over oorlog en trauma’s. In het Pink Floyd-project The Wall, zit het liedje Another Brick In The Wall waarin hij over zijn vader zingt. In 1983 komt het laatste album, The Final Cut, van wat toen Pink Floyd was uit, een album dat Waters aan zijn vader had gewijd.
Nee ok, eerst Pink Floyd, na Another Brick In The Wall Part 1. De hit met de marcherende hamers en de zingende kinderen ‘hey teacher leave those kids alone’ is part 2. Ik zal de cruciale regels uit de tekst weergeven. Je hoort zijn drijvende bas goed in dit stuk.

Daddy’s flown across the ocean Leaving just a memory A snapshot in the family album Daddy, what else did you leave for me? Daddy, what d’ya leave behind for me?

Pink Floyd

Over Pink Floyd kunnen we minimaal 3 lezingen organiseren. Deze gaat over Roger Waters. We besteden er dus wel aandacht aan, maar zo weinig dat Pinkfans zullen vinden dat ik die periode tekort doe, het zij zo.

in 1964 richtte Roger samen met o.a. Syd Barrett Pink Floyd op. Maar Barrett verloor na het debuut-album de drive, raakte steeds meer verslaafd aan LSD, werd al snel op gigs stilzwijgend vervangen door David Gilmour. Hij raakte daardoor wat op een zijspoor en hij moest de band verlaten. De band neemt op het album Wish You Were Here, een nummer (nou eigenlijk 9, hier een stuk ervan) voor hem op: Shine On You Crazy Diamond. Ik vermoed dat weinig bandleden met zoveel creatief en liefdevol respect zijn uitgezwaaid… al was het dan jaren na zijn vertrek. Hier in een uitvoering op een Pink Floyd-tour na het vertrek van Waters, met de fascinatie van Gilmours gitaar.

Wie Pink Floyd volgt ziet dat de invloed van Roger Waters groeit, met name op de volgende punten:
1. het concept van de groep;
2. het creatief proces van de albums, de thematiek, want alle albums hebben een eigen thema en sfeer;
3. de teksten.
Het is Gilmour, de gitarist, die meer leidend wordt als het over muziek gaat en daarin met name qua melodie en sound-effecten met gitaar sterker wordt.

Als ego’s ergens van groeien is het van succes.

En succes hebben ze in overvloed. In de verhalen over de scheiding en het gevecht tussen Waters en Gilmour lees je weinig over de uitgesproken politieke opvattingen van Waters. Het zou gaan over ego’s en muziek. Voordat ze uit elkaar gaan werken ze al aan solo-projecten. Maar de rivaliteit neemt ook toe.
Waters drukt dus het meest zijn stempel op de band en gitarist Gilmour en Wright (toetsenist en zanger) moeten solo-projecten entameren om hún ei kwijt te kunnen. Een sterk voorbeeld daarvan is het project The Wall, dat Waters in zijn eentje helemaal had uitgewerkt, qua verhaal tekst en muziek en als geheel aan de rest voorlegde. Op het uiteindelijke album met 26 nummers staan twee of drie nummers met muziek van Gilmour (de tekst is overal van Waters). Volgens velen, en zeker Gilmour zelf, het beste van het album. En ik neig daar ook toe.
Het pijnlijke ervan is, dat de producer (Ezrin) van het album vond dat de eerste demo met alleen muziek van Waters muzikaal wat te kort kwam. Als er al rivaliteit was tussen de heren……

Er zijn mensen die menen dat de mentale scheiding eigenlijk al begon in 1973/74, na The Dark Side Of The Moon.
Uiteindelijk hebben de mannen het zo’n 15 jaar met elkaar kunnen uithouden, de scheiding vond plaats tussen 1983 en 1985. In 1983 begonnen de discussies over hoe uit elkaar te gaan en een eind te maken aan de band. De solo-projecten liepen vanaf die tijd, het eerste solo-album van Waters, The Pros And Cons Of Hitch Hiking, kwam in 1984 uit. Hij verliet de band feitelijk in 1985. Door rechtszaken over rechten, etc., duurde het nog even voor de feitelijke breuk formeel beklonken was.

The Wall, eenzaamheid

Maar waarom Freudianen raadplegen over de gevolgen van geboren worden in de oorlog, leven zonder vader… als Roger het zelf probeert uit te beelden? The Wall is niet alleen een album, het is vooral ook een film. Het filmpje hierboven komt uit de film. Het gaat over een soort thematiek die ook in bijna alle boeken van Murakami voorkomt:

“Wie zichzelf teveel beschermt, neemt op den duur zo weinig deel aan het leven, dat het je in de weg komt te staan bij het realiseren van jezelf in relatie tot anderen. Sloop die muur of kom er achter vandaan. Hij doodt je geest.”

Roger Waters vertelt dat het album voor een groot deel ook autobiografisch is. “Toen ik nog jong was waren er flink wat dingen waar ik bang voor was. Ik verstopte mijzelf achter agressiviteit. Wat dat betreft is een deel van het werk zeker gericht op themas in mijn leven.” Een van die themas is ook het overlijden van zijn vader. “Ik ben opgevoed in een gemeenschap met veel vrouwen en volgens mij konden ze gewoon niet goed omgaan met mijn broer en ik.”

The Wall is het elfde album van Pink Floyd. Het verhaal gaat over een jongen met de naam Pink Floyd, een pseudonym voor Rogers Waters. Hij weet niet zo goed mee om te gaan met het ontbreken van zijn vader. Ook zijn overbezorgde moeder kan hem niet helpen. Pink besluit, om zichzelf te beschermen, een muur om zichzelf heen te bouwen. 

Voor elk probleem komt er een een nieuwe steen bij, (de bazige onderwijzer is ook “Just another brick in the wall”) totdat Pink Floyd omhuld is door de stenen muur en er niet meer uit kan. De muren die hem eerst beschermden tegen de buitenwereld zijn er nu de oorzaak van dat hij langzaam gek wordt. Het volgende nummer (ook met beelden uit de film) is waarschijnlijk het omslagpunt, hij realiseert het zich:

Als de muur weer is afgebroken is Pink Floyd weer terug waar hij begon. “Het komt stukje bij beetje naar beneden”, verklaart Roger Waters zelf. “Je komt er achter dat je wanneer je de muren afbreekt je veel geliefder wordt.”

Een andere bron van inspiratie is voor Roger de optredens. “Ik voelde dat ik boos werd op de toeschouwers. Ze staan daar met duizenden tegelijk met bier te schreeuwen. Ik voelde zo’n afstand tussen het publiek en de band. Alsof ik achter een muur aan het optreden was en ik dacht er serieus over na om daadwerkelijk een muur te plaatsen zodat ik mij kon uitdrukken. We moeten ons realiseren dat er muren tussen alle mensen zitten en dat die niet per se nuttig zijn.”

The Final Cut en het einde van het oude Pink Floyd

Het laatste album dus waarop Waters en Gilmour samen spelen. Ook dat is weer een sterk door de thematiek van Waters getekend album. Het is weer een eerbetoon en afscheid van pa Waters. Als je het nu hoort, kan je bijna niet om de symboliek van de titel heen. Het is ook de laatste van de band. Als je goed luistert ga je je ook afvragen wat die twee zonder elkaar kunnen. Wat is Roger zonder de inventiviteit van deze gitarist? En wat is David zonder de gedrevenheid van deze conceptenbedenker en zonder zijn boosheid, zonder zijn felheid? Was de spanning, de rivaliteit, de ergernis waarschijnlijk ook, tussen deze twee zo verschillende persoonlijkheden nodig om tot het soort kwaliteit te komen waarmee Pink Floyd was groot geworden?
Om dit nummer kan ik niet heen. Niet alleen omdat ik Hero heet, maar als je zo hartverscheurend de terugkeer van de helden bezingt, terwijl de jouwe daar niet bij was…

Tja wat gebeurt er eigenlijk met beide heren nadat ze uit elkaar zijn? De naam Pink Floyd blijft bij de band waaruit Roger Waters is vertrokken. Onder druk van Waters was toetsenist Richard Wright al in 1980 uit de band gezet, maar Gilmour haalt hem bij de productie van A Momentary Laps Of Reason uit 1987. Tijdens deze productie lopen de zaken over de rechten en de naam nog, maar Gilmour en ook de oude producer van de band die ook The Wall had geproduceerd bleven de naam Pink Floyd voor de band gebruiken. Zelf brengt hij in 1984 een album uit dat hij ten tijde van The Wall, zo’n 5 jaar eerder dus, al had klaarliggen, maar wat de rest van de groep toen afwees als “te persoonlijk”: The Pros And Cons Of Hitch Hiking. Een belangrijk thema is communicatie. Begon toen, aan het eind van het bestaan van de oude band, in Pink Floyd ook het fanatisme van Roger rond thema’s voor de anderen te irritant te worden? Want veel persoonlijker dan The Wall kan je nauwelijks worden, immers?
Hij oogst er relatief weinig succes mee. Ondanks de vele typisch bij hem horende geluidseffecten en de gitaristenhulp van Eric Clapton. Als hij gaat toeren blijven de zalen half leeg….

In 1987 komt er een album uit dat Radio K.O.A.S. heet en dat dus, Oh wonderlijk toeval, een paar maanden voor A Momentary Laps Of Reason van makker Gilmour uitkomt. Hij wilde zijn oude maten voor zijn. Het is veel minder sterk geproduceerd dan het album ervoor en erna. Haastklus uit rivaliteit? Hij gaat er wel mee toeren.

Het zijn moeilijke jaren voor Roger. Zijn geesteskind is nu van zijn rivaal, hij verliest wat binding met fans, zijn werk is niet steeds even sterk… niet alle rechtszaken gewonnen…. Out there on your own.

Amused To Death

In 1992, 8 jaar na Pros And Cons revancheerde hij zich met het sterke Amused To Death, zijn magnum opus. Hoge noten halen kan hij nauwelijks meer, maar zijn gedeeltelijk “praatzingen” herbergt vele nuances en accentueert de veelal ingetogen songs. Waters leek weinig moeite te hebben met het vinden van waardige vervangers voor Gilmour. Na Eric Clapton is het nu Jeff Beck die de sologitaar bespeelt, op de voor hem kenmerkende wijze. Verder maakte Waters veelvoudig gebruik van de vocale kwaliteiten van Katie Kissoon en P.P. Arnold

Opvallend op dit album zijn vooral de teksten. Waters vestigde hier voorgoed zijn reputatie als woordkunstenaar. Soms diep droevig en wanhopig, dan weer sardonisch, maar altijd gevat. Thema’s zijn de waanzin van de oorlog en de “vooruitgang” van de mens. Hij laakte ook het zich verschuilen van de mens achter God en religie, terwijl iedereen open stond voor de nieuwe religie: ‘consumentisme’. De plaat werd zeer goed ontvangen door zowel critici als publiek. In hifi-kringen zou de geluidskwaliteit lange tijd een standaard blijven.

Na een lange stilte besloot Waters (in 1999) weer te gaan optreden. Een opmerkelijke stap, omdat hij tijdens zijn Pink Floyd-periode een stevige weerzin tegen tournees opgebouwd had. Een thema dat ook in The Wall naar voren komt. En zijn laatste tour met Radio K.A.O.S. was geen daverend succes geweest. Hij was minzaam geworden en leek in weinig meer op de cynische Pink Floyd-voorman, maar zijn autoriteit was hij niet kwijt geraakt. Er volgen vele jaren toeren, the In The Flesh-Tour, de The Dark Side Of The Moon-tour, de The Wall-tour, de Us And Them-tour, Hij genoot duidelijk weer van het contact met het publiek. Eigenlijk is hij vanaf 1999 tot met 2018 vrijwel konstant op tour. Als ik straks zijn “thema’s behandel hoor je er een aantal stukken uit Amused To Death.

Another opera…

Na ruim tien jaar wachten op een nieuw album van Roger Waters, verscheen september 2005 eindelijk het album Ça Ira. Met dit album sloeg Roger Waters een geheel nieuwe muzikale weg in en leverde een klassiek operawerk af dat in alle opzichten totaal anders is dan zijn voorgaande popwerken.

Ça Ira is de muzikale vertelling over de beginjaren van Franse Revolutie en beslaat de periode van 1789 tot en met 1793. Dit is de periode voorafgaand aan de vorming van de Franse Republiek in 1799. 1789 is het jaar dat Frankrijk nagenoeg bankroet is en koning Louis XVI via belastingverhogingen meer geld probeert te krijgen. Voor het eerst in 175 jaar roept hij de Staten Generaal, een soort van parlement, bij elkaar. Ça Ira vertelt het verhaal van de Franse Revolutie in de vorm van een circusvoorstelling. Het verhaal start met een korte terugblik op de jaren voorafgaand aan de revolutie, waarin de sociale en politiek onrust groeiende is. Dan het begin van de revolutie, met daarbij ook de bestorming van de Bastille en de voorbereidingen op de nieuwe grondwet met de ‘Verklaring van de rechten van de man en van de burger’. 
Dit alles speelt zich af in een circuspiste, waarbij het publiek op de tribunes toekijkt. Dit publiek bestaat uit vertegenwoordigers uit alle lagen van de bevolking, waarbij ook de adel of zelfs de koning en koningin deel uit kunnen maken van het publiek. Maar andere momenten zijn zij het centrum van aandacht en staan dan zelf in de piste. De piste is de verbeelding van de plaats van handeling. Dit kan het parlementsgebouw zijn of het paleis, Versailles of de straten van Parijs.
Deze benadering van het verhaal is bijzonder inventief en maakt het mogelijk om het verhaal van de Franse Revolutie via verschillende gezichtspunten te vertellen.

Ça Ira is een bijzonder werk. Ça Ira is het resultaat van een samenwerking tussen Roger Waters en het Franse schrijverspaar Etienne en Nadine Roda-Gil. Eind jaren ’80, als Roger Waters nog met zijn album “Amused to Death” bezig is, kreeg Waters het verzoek het 50 pagina’s tellend libretto genaamd van Etienne Roda-Gil met illustraties van zijn vrouw Nadine, van muziek te voorzien. Het heeft uiteindelijk 15 jaar geduurd aleer het werk voltooid werd. Een 15 jaar met mooie maar ook dramatische gebeurtenissen.

Roger Waters was direct erg enthousiast over het idee om een heuse klassieke opera te schrijven. Deze muzikale benadering paste uitstekend bij zijn thematische benadering van muziek. Als snel had Waters een ruwe demo gecomponeerd, waar zelfs voormalig Franse president Mitterand enthousiast op reageerde. Helaas kwam toen de eerste grote tegenslag. In 1990 overleed Nadine Roda-Gil aan de gevolgen van kanker. Het muziekproject kwam daardoor enkele jaren stil te liggen. 
Vijf jaar later begint Roger Waters weer aan het project te werken, samen met Rick Wentworth. Wentworth neemt de orkestratie van de muziek voor zijn rekening. In 1997 wordt het label Sony Classical bij het project betrokken en vindt een grote verandering plaats. Het van origine Franse script wordt op verzoek van Sony vertaald in het Engels. 

In 2004 overlijdt Etienne Roda-Gil aan de gevolgen van een hartaanval. Gezien zijn nauwe band met het project en zijn vriendschappelijke band met Roger Waters, leek het er even op of Ça Ira zou er niet meer komen. Maar begin 2005 gaat Roger Waters toch aan de slag om dit bijzondere werk te voltooien.

Hier een fragment

De thema’s van de wereldverbeteraar

Geld

Ja laten we bij geld beginnen. Nee niet de economie, dat is niet hetzelfde. Hij is tegen de 30 als hij Money schrijft. Zijn vader de communist zingt in zijn hoofd. Maar dat is ook de leeftijd waarop je gevoelig bent voor geld, voor bezit, voor het gemak dat er bij hoort, voor de bereikbaarheid van genot. Zelf zegt hij, terugkijkend op die tijd, dat geld en wat je er mee kon in die tijd een fascinatie was. Rijk worden kon op 3 manieren, voetballer worden, misdadiger of Rock&Roll. “Ik koos ervoor om kapitalist te worden en een Bentley te willen hebben”.

Money heet de song, waarin iets van de worsteling is terug te horen, ben ik nou socialist of kapitalist….

Wantrouwen in de motieven van machthebbers

Het Pink-album Animals komt uit in 1977. Of hij toen pas Animal farm gelezen heeft weet ik niet, maar het album is gebaseerd op de beelden die dat boek oproept. Orwell laat de varkens aan de macht zijn en Roger Waters schrijft in het nummer Pigs: “Big man, Pig man, haha, Charade you are.

Jaren later als hij toert, gebruikt hij dit nummer in de show om George Bush jr belachelijk te maken en in zijn laatste Us And Them-tour laat hij op een groot scherm Trump onder meer als varken en kotsend opvoeren. Zie hier in dit fragment uit Mexico. Het is zo bot dat hij zich verwondert dat hij nog steeds niet wordt aangehouden en teruggestuurd als hij de VS wil binnenkomen.

Cynisme over de dooddoener ‘het is Gods wil’

Veel teksten over spiritualiteit kom je in het oeuvre van Roger Waters niet tegen. In What God Wants (God Gets) hoor je God nogal wat tegenstrijdige dingen willen, alsof Roger wil zeggen,

“hoe kan je je nou op God’s wil of zoiets beroepen als hij alles heeft geschapen, oorlog en vrede, orde en chaos… wij zijn zelf verantwoordelijk.”

What God Wants: Bij Part 2 kan ik slecht stilzitten

Wij/zij-denken

Op hetzelfde Pink Floyd- album als waarop we Money aantroffen, The Dark Side Of The Moon, treffen we het nummer Us And Them aan. Het begint met een oorlogsbeeld:

de generaal roept, terwijl hij ver achter het front zit ‘naar voren’ en vooraan sneuvelen de frontsoldaten, die door oprukkende achterhoedes vooruit worden gestuwd. En weten die waarvoor ze sterven?

Maar gedurende het nummer verbreedt de problematiek zich. Dit nummer en deze titel werd de drager van zijn laatste wereldtour, waarvan een film is gemaakt die grotendeels is gebaseerd op zijn optreden in Amsterdam. Zo’n titel kies je alleen als het een groot thema is voor je.

Hier in de uitvoering van van Pink Floyd zonder Waters. De muziek is van toetsenist Wright, de tekst van Waters.

Media en informatie

Toen Amused To Death uitkwam, liep er nog niemand over straat, kijkend op zijn smartphone. Toch had hij al eerder laten merken bedenkingen te hebben tegen de media, mn kranten en tv. Zowel als het gaat om de vraag of de informatie klopt die je via commerciële nieuwsmedia binnen krijgt, als over de toenemende, verslavende leegte ervan…

Het summum ervan is de status die je verkrijgt als je sterft voor de tv…..western woman? In ieder geval zullen zij die na ons komen, moeten konstateren dat we zijn uitgestorven, niet door een komeet, maar door onze verslaving aan dom amusement….

Bredere maatschappijkritiek

Op zijn laatste album zal hij nog samenvattender worden, gaat hij meer thema’s verbinden, maar in It All Makes Perfect Sense, komen een aantal thema’s samen. Geld bijvoorbeeld (It all makes perfect sense, expressed in dollars and cents, pounds, shillings and pence). De onbegrijpelijkheid van de wereld voor de mens, gepersonifieerd door een aap (The monkey sat on a pile of stones, he stared at the broken bone in his hands… en later “Is it any wonder that the monkey is confused), een aap die even later commander of a nuclear submarine wordt, dood zaait in opdracht, voortgedreven en luister naar de opgewonden toon van de tv-verslaggever als de missile wordt afgevuurd… is dat wat je wilt horen, dit enthousiasme als er doden gaan vallen?

Mens, wordt wakker (2014)

Is het toeval? Ongeveer op het zelfde moment als waarop broeder Gilmour (met wie hij overigens een paar jaar eerder nog een paar keer wat samen heeft gedaan, in het verlengde van de live aid-actie van Geldof, maar vrienden en partners konden ze niet meer worden) een zoekend album uitbrengt met de restanten van Pink Floyd (The Endless River) brengt Roger Waters zijn laatste album uit. 20 jaar na Amused To Death waarvan kenners al zeiden dat zijn stem al veel hoogte niet meer haalde. Hij is in de 70 inmiddels en zingen is vriendelijk gezegd niet echt zijn sterkste kant meer.

De man die zo’n wantrouwen had in media en informatie-overload zit inmiddels zelf op Facebook. Al roept hij af en toe mensen op om die telefoon weg te leggen en te gaan leven en echt contact te maken, hij post zelf ook veel, bijna steeds over politiek. Zoals deze quote uit een interview met zichzelf

Het gaat inmiddels over veel, klimaat, overbodig consumeren, Assange, natuur, mensenrechten. O en hij is zeer fel voor de Palestijnse zaak en roert zich hierover veel tegen het beleid en optreden van Israel gericht in de media. Niet dat hij antisemiet is, hij is tegen het optreden van Israël tegenover de Palestijnen en bezette gebieden, etc. En… Hij is Animal farm, Brave New world en 1984 niet vergeten en beveelt jongeren aan om vooral dat soort boeken te gaan lezen in plaats van Whats App en Insta. Wantrouw de macht…

Op dit album staan minstens twee nummers waaruit blijkt dat hij moet dealen met ouder worden, dingen achter zich moet laten. Wait For Her (een door de vingers geglipte liefde die nooit meer terug…?) en Part Of Me Died (het vermogen de oren en ogen te sluiten, en wat dan?). Maar wat er ook achter hem ligt, dus niet zijn maatschappijkritiek. De meest sprekende misschien is de titelsong: Is This The Life We Really Want: Met Trump als aanvoerder van de wereldpolitiek…..

Het laatste ( 2018/19)?

Hij is 76, alive and kicking, je weet maar nooit dus, maar het laatste wat ik van hem kon vinden: Supremacy.

Twee jaar geleden besloot Trump Jerusalem te erkennen als hoofdstad en de Amerikaanse ambassade weg te halen uit Tel Aviv en naar Jerusalem te zullen verplaatsen. Buiten kringen van zijn volgelingen bestond er weinig waardering en begrip voor dit besluit.

Roger, ik schreef al over zijn hart voor de Palestijnse zaak, besluit om mee te werken aan een project met het trio Joubran dat hiertegen een soort impliciet protest is.
Er bestaat een gedicht van Mahmoud Darwish dat ‘De ultieme toespraak van de leider van de Rode Indianen tegen de Witte Man’ heet. Begeleid door deze groep Palestijnse musici, leest Roger dit gedicht voor. Het gedicht legt een verband tussen wat de blanken met de Indianen deden en wat de staat Israël doet met het Palestijnse volk.
Where oh white master are you taking my people… and yours…..

Balans… nou ja

Wie ben ik om de balans op te maken van zo’n leven. Goed, zijn jeugd zadelt hem op met een pittig rugzakje. En ja, er is waarschijnlijk ook een relatie tussen dat rugzakje en zijn behoefte de wereld te verbeteren. Maar hij heeft, met The Wall, ook een pittige poging gedaan om niet alleen de wereld, maar ook zichzelf te verbeteren. En hij was niet te beroerd om er voor uit te komen, dat hij eigenlijk altijd een bang schuilend jongetje was, die heeft ontdekt dat hij veel meer liefde kreeg toen hij stopte met wegkruipen.

Of hij daarmee ook een mens werd met meer sociale vaardigheden? Ik weet het niet. Hij lijkt soms iets milder, iets minder cynisch. Er zijn niet al te veel aanwijzingen voor dat hij beter met anderen leert omgaan. Zijn ego was groot, groeide met het succes en is groot gebleven. Zijn vermogen om “er samen wel uit te komen” lijkt niet zoveel groter te zijn geworden met de jaren. Zijn vermogen om zijn vijanden te vergeven ook niet, gezien het exposeren van Pig Trump. Hij is een eigenwijze zendeling gebleven. Alleen zijn boodschap werd van een boodschapje per fragment, per thema, een brede boodschap, “mensen we moeten zo niet willen leven”. Alleen al die laatste post op Facebook: je krijgt de indruk dat hij daar zelf de balans opmaakt. “Het is de moeite waard om te blijven geloven in de mogelijkheid om de wereld te verbeteren, vooruit te worstelen, te kruipen, maar gezien de menselijke natuur: het is Sisyfus-arbeid… Maar Sisyfus hield ook vol…

En eh: History is for fools ….. parafraseer ik maar even, citerend

Veel plezier

Met dank aan Herman Beunk, voor achtergrondinformatie, suggesties en puntjes op veel i’s