Hoe vaak heb ik mezelf nu al niet betrapt op boos worden?
In dit voorjaar schreef ik de blog ”Wie is het die mij verzint?” Combineer die twee en ik ben het niet die boos wordt, maar het verzonnen personage dat mijn naam draagt….
De vraag is dan, wat triggert die boosheid en in welk verhaal past dat? Of, is dat ook een zinvol en productief verhaal? Wie schiet er wat mee op? Ik niet, vermoed ik.
In ieder geval vraagt het stellen van die vragen dat ik afstand neem van hoe ik mij gedraag, van mezelf, mijn personage in mijn verhaal. Het verhaal dat ik dan kennelijk heb geadopteerd als mijn verhaal. Het personage dat ik heb geadopteerd als “being me”.

Lastig, maar, concreet …. .ik ben twee keer als (niet overdrijven, een beetje maar) mantelzorger aangelopen tegen een bedrijf dat zich niet lijkt te realiseren hoe het leven van een weerloos oud mens dat zichzelf niet helpen kan en afhankelijk is van een buurmannetje eruit ziet. De eerste was Ziggo die het zich permitteerde om iemand die met een alarm om de pols loopt omdat ze vaak valt gewoon twee weken zonder telefoon te laten zitten, zodat het alarm niet werkt. Je krijgt dan een helpdeskmedewerker met beperkte bevoegdheden die de oplossing niet kan versnellen. Procedures meneer. De tweede was ABNAMRO die geen overschrijvingsformulieren wou toesturen omdat ik het telefonisch vroeg en niet de klant zelf (die dat niet meer kon, niet met internet en computers overweg kan en ook geen formulier meer had) met een formulier. Weer een helpdeskmedewerker die niets mocht. Moet die lieve mevrouw dan maar haar maaltijdservice niet meer betalen en uiteindelijk niet meer te eten hebben? “Nee meneer, maar ik kan u niet helpen”. Er is een muur, bewust gebouwd, tussen de niet zelfredzame klant en de maatschappelijke verantwoordelijkheid van het bedrijf. En het wordt nog laffer wanneer die muur wordt geoutsourced naar een zelfstandig callcenter. Dan staat er ook nog eens een muur tussen de beleidsmakers en de mensen aan het front.  Ik word dan woest. Ik weet wat ik moet doen. Op Twitter een hashtag #ziggo of #abnamro met daarachter #fail en men komt in beweging. Het is in mijn beeld volstrekt idioot dat je niet gewoon wordt geholpen, maar pas als je het bedrijf op social media belachelijk maakt. Maar vooral, ik kan er niet tegen als dit soort platte bedrijfsbelangen zo gemakkelijk ten koste mogen gaan van weerlozen en hun helpers…. en misschien wel nog meer van de redeloze geschooldheid van de helpdeskmedewerker die professioneel kalm blijft (want het gesprek kan worden opgenomen voor trainingsdoeleinden) en blijft verwijzen naar de regels en de procedures. Dat je je hart niet uit je lijf schaamt mormel voor de manier waarop je reageert denk ik dan. Zijn regels belangrijker dan concrete mensen? Ja, volgens je instructies wel, maar waar is de menselijkheid die in opstand hoort te komen tegen dit soort ongein? Denk je zelf na?

Maar er is ook de leider in de politiek die me mezelf laat opvreten, zoals leugenaars en fascistoïde narcisten als Trump en Johnson. Maar, ook hier, ik merk dat ik nog wanhopiger boos word op volgelingen die beter zouden kunnen weten en dus ook beter zouden kunnen handelen, maar dat niet doen omwille van the leadership. Trump bijvoorbeeld ligt onder vuur, maar de afgevaardigden van de Grand Old Party, de Republikeinen, doen er alles aan om feitenbrengers ongeloofwaardig te maken. En waarom? Om die Grand Old Party die gesloopt wordt door dezelfde Trump, te behoeden voor een verkiezingsnederlaag als ze Trump zouden laten vallen. Weer is er het niet zelf nadenken en verantwoordelijkheid nemen voor…. ja waarvoor? De helpdeskmedewerker doet het voor het bedrijf en Congreslid Nunes voor de partij. Kennelijk is er iets in mij dat erop wil wijzen dat er altijd iets is dat belangrijker is dan bedrijf, partij, organisatie, overheid, land…. is het “de medemens”? Zoiets moet het wel zijn.

Is dat soort volgelingengedrag mij vreemd dan, dat ik me er zo over opwind? Nee, natuurlijk niet. Ik ken de werking van het krachtenveld. Je gaat ergens werken, je wordt ergens actief lid van, en dan is het er. De druk om het verhaal van de organisatie of de partij te adopteren. Om te doen wat de leiders van je vragen, om inventief te worden om de doelen dichterbij te brengen, het verhaal waar te maken. En daar openlijk kritisch over blijven kan gevolgen hebben voor van alles. Rationele en materiële gevolgen, je hypotheek moet betaald, je kinderen gekleed. Je wilt hogerop komen. Dan moet je je schikken. Maar er zijn irrationele gevolgen ook. Die te maken hebben met de vraag of je er wel bijhoort en nog geaccepteerd wordt. Mensen hebben behoefte aan een omgeving waarin ze er mogen zijn en zich geborgen weten, maar afwijken van de norm, kritisch zijn op het verhaal werkt vereenzamend. Het psychologisch proces van conformeren en schikken werkt grotendeels onbewust. Maar volgens mij is er in elk mens ook een bron, een stroom van medemenselijkheid, die je wekt als het verhaal niet meer klopt en slachtoffers maakt. En kennelijk word ik boos als ik merk dat mensen die bron, die stroom het zwijgen opleggen.

Hannah Ahrend schreef over het proces rond Eichmann en merkte op dat er meerdere krachten werkten rond de holocaust. Ja natuurlijk Hitler en zijn kringetje als leiders, die in wilde toespraken en dan in wetten en beleid de Duitse burgers ophitsten tegen Joden en Zigeuners etc. Maar vervolgens was er de stille bureaucraat die achter zijn bureau een systeem ontwerpt en de uitvoering organiseert. En ook de organisatie bouwt met sociale druk tot op de bodem die voor het krachtenveld zorgt waarin een ieder zijn moorddadig werk blijft doen. Om zijn hachje, zijn carrière, om…. het is niet alleen de leider die een ontmenselijkend verhaal maakt. Het is de voor fractiediscipline buigende volksvertegenwoordiger die het mogelijk blijft maken dat D66 tegen maatregelen stemt die het onderwijs ten goede komen en voor het verminderen van het aantal natura2000-gebieden. Het is de bureaucraat bij de belastingdienst die een club bouwt die tegen de regels van de rechtsstaat in jacht gaat maken op potentiële fraude bij toeslagen en uit de bocht vliegt om zijn targets te halen,

Ik heb ooit een doorbraak gehad in het leren zwemmen, toen mijn zwembandjes losschoten in het diepe en ik plotseling wel moest. Ik zou dat als een model kunnen maken voor grotere veranderingsprocessen. Het verhaal luidt dan, “als je wilt dat mensen zelf verantwoordelijkheid nemen voor hun leven, moet je vangnetten verwijderen” Het zijn telkens dit soort “verhalen” die dit soort beleidsprocessen op gang brengen. Zo’n verhaal is bijvoorbeeld dat de wereld beter zou worden als mensen zich minder afhankelijk maken van de overheid en collectieve voorzieningen. Staatssecretaris Tamara van Ark heeft het bij mensen zonder baan dan over “achteroverleunen” bijvoorbeeld. Alsof ze dat met groot plezier en vrijwillig doen. VVD en CDA spreken over de zelfredzame mens en de zorgzame samenleving. Ze weten dat dit niet opgaat voor de samenleving op dit moment, maar brengen het verhaal dat het beter is als het die kant opgaat. En hoe doe je dat dan? Door in ieder geval te bezuinigen op de vangnetten, verplichtingen op te leggen en te dreigen met sancties. Zo hebben we de sociale werkvoorziening in Nederland gedecimeerd, gemeenten de opdracht gegeven om mensen die niet geschikt zijn voor de arbeidsmarkt toch naar normaal werk te leiden (en te korten op hun uitkering als ze onvoldoende actief meewerken) en worden werkgevers met wat subsidie gestimuleerd om dan toch maar wat zorgzamer te worden voor mensen die ze eigenlijk niet goed kunnen gebruiken. En vinden we het vreemd dat dit beleid volledig mislukt? Nee. Maar verbaast het me als Tamara van Ark een week later weer gewoon werklozen beticht van vrijwillig achteroverleunen? Nee want die “verhalen” zijn erg hardnekkig. Maar, ook ja. Want het doorgaan met zo’n verhaal ook als het bewezen niet klopt is een veel gevaarlijker vorm van geestelijke luiheid en achteroverleunen omdat het anderen schaadt, dan de moedeloze inertie van een oudere werkloze. Mijn gevoel voor medemenselijkheid kan niet uit de voeten met beleidsmakers en sancties opleggende bureaucraten, wel met de alleenstaande ouder met een gehandicapt kind.

wie verzint mijn boosheid? Dat stukje van mij dat nog verbonden is met andere mensen en de natuur en niet met verhalen en organisaties en hun verhalen? Of is die Hero ook verzonnen? Is dit ook zo’n verhaal? Ik vertrouw nog maar even wel op dit menselijk kompas…..