Wat betekent een gemeente nou voor de burger? Even voorop gesteld dat hij er is voor die dingen die ons allemaal aangaan en praktisch zijn en vervolgens voor die burgers die ergens mee of bij geholpen moeten worden. Ik heb altijd gedacht dat ik wel wist waarvoor we gemeenten hebben, maar er is iets mis gegaan de laatste decennia geloof ik.

Neem nou, ik wil voor mijn kind een goede betaalbare woning. Daarvoor kon je vroeger terecht bij de gemeente en bij de woningbouwvereniging (die onder toezicht stond van de gemeente). Nu moet je wezen bij de particuliere belegger of de woningbouwvereniging die inmiddels corporatie heet, bestuurd wordt door een directeur bestuurder die twee keer zoveel verdient als je burgemeester en die niet op volkshuisvestingsdoelen stuurt maar op rendement. En corporaties zijn bovendien stelselmatig door het rijk uitgekleed met aanvullende belastingen. Nee voor volkshuisvesting hoef je niet of nauwelijks meer bij de gemeente te zijn. Wend U tot de markt… En voor zover de gemeente invloed heeft is dat voor ex-gedetineerden en statushouders, geen wonder dat mensen denken dat er voor hun kind niks wordt geregeld en voor die vervloekte economische vluchtelingen alles.

Of, ik wil voor mijn kind goed en religieus neutraal onderwijs. Vroeger zat het openbaar onderwijs bij de gemeente. Kleuterscholen en lagere, maar ook middelbaar onderwijs, in mijn stad zelfs een Heao. Nu is de zeggenschap van de gemeente beperkt tot het bouwen en onderhouden van schoolgebouwen en als ze wat armer zijn, zoals mijn gemeente, doen ze dat slecht.

Of, ik wil voor mijn kind dat niet kan meekomen en niet geschikt is voor de arbeidsmarkt graag een zinvolle werkplek, waar hij nog wat leert, zelfvertrouwen opdoet en mensen ontmoet. Vroeger hadden we daarvoor de sociale werkplaats. Die is nu gedecimeerd en de opdracht is grotendeels teruggelegd bij de markt die er nauwelijks iets mee doet.

Of, ik rol uit mijn ww-periode, mag ik bijstand? Jawel mevrouw, maar U moet wel heel veel regeltjes kennen en volgen, bureaucratisch vaardig zijn, geen fouten in formulieren maken, trouw beurzen voor vrijwilligerswerk bezoeken, etc., want anders korten wij U op Uw uitkering. Maar geen nood, als U daardoor in de schulden komt is er de schuldhulpverlening en krijgt U een particuliere coach die verdient aan de schulden die U via dezelfde overheid hebt opgebouwd….

Of, ik vind veiligheid belangrijk, kunt U de politie niet beter op dit… Nee meneer, U heeft nu Uw buurtapp. Ja vroeger, was er gemeentepolitie maar dat is al jaren niet meer zo. We hebben nu een “veiligheidshuis” dat wat plannen maakt maar geen vuist meer kan maken.

En zo is het groenonderhoud uitbesteed, doen we de huisvuilophaaldienst samen met andere gemeenten, hebben we een regionale milieudienst voor de wat ingewikkelder milieubeleidsaangelegenheden. Ja, toen ik bij de gemeente Enschede ging werken hadden we ook nog het gemeentelijk Nutsbedrijf dat voor de distributie van gas, water en licht verantwoordelijk was en zelfs enige tijd een gasfabriek had. En waar je niet in zo’n onvermijdelijke schuldenspiraal terecht kwam met extra boetes voor niet kunnen betalen.

Nee waar gemeenten vooral ook voor verantwoordelijk zijn geworden is de WMO en de jeugdzorg en of ze kunnen dat nog niet zo goed en of, nee niet “of”, ze krijgen er gewoon veel te weinig geld voor van het rijk en dus bezuinigen we op groenonderhoud, op scholenonderhoud, op die dingen die of gewoon voor ons allemaal zijn of juist voor hen die er wat hulp bij nodig hebben in het leven.

Waar leidt dat nou toe?
We hebben de fictie van de zelfredzame mens inmiddels en van de zorgzame samenleving. Ficties. Mantra’s, slecht onderbouwde beleidstheorie. Mantelzorg sloopt de mens en mijn privé-inschatting is dat 15 tot 20 % van de volwassen mensheid niet zelfredzaam is. En dus ontstaat er een geweldig zorgtekort en tekort aan toegankelijke voorzieningen waar mensen niet meer mee en voor bij hun gemeente terecht kunnen.
En wat doen gemeenten dan wel om dat te compenseren en maskeren? Ze storten zich op het redden van bedrijven die voetballers in dienst hebben, zoals FCTwente, of op een dierentuin, zoals Emmen. Of op het stimuleren van festivals die commercieel uit de voeten kunnen. Ze stimuleren het toerisme zo effectief dat je over de rolkoffertjes struikelt….  Maar dat helpt de niet-zelfredzame niet en leidt niet tot goed onderhouden gymlokalen en sportcomplexen.

Wat ik konstateer is dat gemeenten, zeker na die grote decentralisaties van een aantal jaren geleden eigenlijk. óf hun succes afmeten aan economische prestaties, óf grotendeels uitvoeringsorganisaties van rijksbeleid en rijkstaken zijn geworden. En dat onder het motto dat ze dichter bij de burger staan, maar de burger ervaart juist dat gemeenten van hen weg groeien, Gemeenten brengen een AZC onder druk van het Rijk, het Rijk haalt agenten weg, het Rijk haalt de sociale werkvoorziening leeg en zorgt dat er mensen rijk kunnen worden van sociale woningbouw die vervolgens aan beleggers wordt verkocht en dan wordt het nog onbereikbaarder. Als ergens het failliet van de kanteling naar de markt en rationele overheidssturing zichtbaar wordt is het op gemeentelijk niveau. Ik snap eigenlijk nauwelijks dat er nog mensen gaan stemmen.

Je kunt daar twee soorten antwoorden op verzinnen.
1. Meebuigen met die werkelijkheid. Als dit proces goed is en zin heeft, organiseer dan die lokale taken zoveel mogelijk bedrijfsmatig en zorg dat de beleidsmatige aansturing die in overleg met de lokale partners noodzakelijk is op een regionaal niveau wordt geregeld. Stop met budgetten voor burgerparticipatie, want dat is een farce dan. Voor “mijn Twente” zou dat betekenen 1 of 2 regiogemeenten die voor samenhang, overleg en participatie zorgen. En de regio op nationaal niveau kunnen vertegenwoordigen. Dat gaat in de richting die het tweede kabinet Rutte in het begin wou inslaan onder regie van de mislukte Plasterk. Een terechte mislukking, want…
2. Geef de moed niet op gemeenten en verzet U. Als er iets goed is voor de samenleving is dat het bestaan van levendige lokale politieke netwerken. geef al die onzintaken, onzin omdat U het voor het geld niet kunt doen, waarvoor U te weinig inhoudelijke armslag krijgt, terug aan Rutte. En zorg dat U weer op de kaart komt voor het collectief (onderhoud en voorzieningen) en de niet-zelfredzamen. Bijvoorbeeld: Organiseer Uw openbaar onderwijs weer onder uw eigen regie, en Uw werkvoorziening voor gehandicapten in samenwerking met het lokale kader dat daarvoor in ruil ook in de democratische besluitvorming wordt betrokken. Help mensen die het niet rooien op de arbeidsmarkt in plaats van het opzetten van een controleapparaat met sanctie-prestatieopdrachten. Richt Uw eigen woningbouwverenigingen weer op. Als een bedrijfje met te dure bestuurders het kan, goede, goedkope en duurzame woningen bouwen voor hen die dat nodig hebben, kan U het ook en zorg dat U weer een vuist kan maken in de sociale woningbouw. Stop met het subsidiëren van betaald voetbal, toerisme en festivals, maar stimuleer de kultuur weer. De economie redt zich wel… of niet, maar dat ligt dan aan de mondiale schuldenopbouw.

Ik weet het, dat tweede kan niet zomaar, er staan wetten in de weg en praktische bezwaren. Maar ik vind wel dat ik creativiteit in deze richting mag vragen. Want wat moet U anders, raadsleden en wethouders? Toen ik in 1971 ambtenaar werd had Enschede twee keer zoveel taken en was de organisatie twee keer zo groot als nu. Toen waren er 39 raadsleden, nu nog. Toen waren er zes wethouders en een burgemeester, Nu vijf. Wat doet U met al die tijd die daarmee vrijkwam? Bent U als de politiek niet wat te veel met zichzelf bezig? Met vergaderen?  Waarover? Kadernota’s? Gekibbel in de regio? Als al die tijd die niet meer behoeft te worden besteed aan het besturen van taken die gemeenten niet meer hebben…. Als we die tijd en energie nou eens samen met de stad, met de buren….

Als we nou eens zorgen dat er minder mensen zich verweesd voelen…

Ja dan zie ik een mooie toekomst voor gemeenten…. En niet als uitvoeringsorganisatie, maar als overheid van de mensen in de stad, het dorp…..