Ze kan zo vernietigend veroordelend kijken. “Tijdens de mobilisatie moest hij zich zonodig melden. Nooit in dienst gezeten. Broederdienst. Ze moesten hem niet. Hij zou alleen maar in de weg lopen. Blij toe was ik.”
“Waarom wou hij dan vechten?”
“Oh, logisch toch, als de Duitsers je land binnenvallen…..”
“En later?”
“O ja, die radio. We luisterden naar Engeland. Daar zat de koningin. Dat was verboden. We wilden de radio verstoppen bij de boer in Schipluiden, maar daar bij de buren van de boer deden de Moffen een inval. Toen nam hij die radio mee naar zijn werk en werd hij aangehouden. Had ie ook nog een papiertje bij zich dat niet mocht. En belandde hij in Kamp Amersfoort”
“Maar hij kwam toch terug? Hoe kan dat dan?”
“Opa. Via de Duitse directie van Wilton. Hij kreeg hem vrij”
“Wat stond daar dan tegenover? Wat moest opa doen, laten, vertellen?
“Weet ik niet, moet je opa vragen”

Het blijft stil. Opa schudt alleen maar nee. Opa wil niet praten over hoe hij het vijf jaar heeft gebolwerkt met een Duitse directie. Hij zegt alleen dat hij nooit heeft gecollaboreerd. Dat hij het deed voor zijn mensen. Dat hij een lintje heeft gekregen voor zijn inzet, later na de oorlog. Wat er is gebeurd is taboe. Ja hij heeft de dokken die de Duitsers naar Hamburg wilden verslepen gesaboteerd. Daar was dat lintje voor. Maar hoe dat dagelijks ging… welke compromissen, en hoe dat ging met mijn vader. Nee. Alleen dat hij het heeft gevraagd, of ze die Zuidema weer terug wilden sturen. Hij was vader geworden inmiddels.

Hij gooit ‘die Untergang des Abendlandes’ voor me op tafel. “Dat is een van de dingen waarmee de ellende begon”
“Hoezo?”
“Er zit op zich wel wat in. Dat elke beschaving ten onder gaat, uiteindelijk. Maar in de handen van idioten worden dit soort gedachten bommen en gaskamers”
“Gaat dit over de oorlog?”
“Nee. Dit is van ervoor. Dat de beschaving ten onder gaat aan groei, openheid. Cultuurvermenging. Dat elites alleen maar aan zichzelf denken en misschien ook wel die hoop op internationale solidariteit van links…. het gaat om het eigen volk. Om wortels waar we vandaan groeien. Over dat soort dingen gaat dat boek. Hitler moet gesmuld hebben”.
“Waarom wou je eigenlijk in dienst in 1940?”
“Gewoon. Die idioten wilden ons aanvallen. Als we iets niet moesten willen was het dat nazivolk. Dat er al zoveel van die idioten ook in Nederland… maar ja. Ik kon niks.”
“Volgens ma wou je alleen maar…”
”Je moeder heeft nooit begrepen waar de oorlog om ging. Die wist alleen maar iets over Oostenrijk en Polen en ons, en over agressie. Over andere landen binnenvallen. Niets over ideologie,over fascisme. Ik weet eigenlijk niet eens of ze niet net zo’n hekel had aan Joden”
“En Amersfoort?”
Ook hij blijft stil. Hij schudt zijn hoofd. Draait zich om en kijkt naar buiten. Nog steeds niets. Hij loopt naar het raam.
“Opa heeft je vrij gekregen he?”
“De ploeg waarin ik zat was aan het eind van de oorlog allemaal dood. Eerst naar Vught, toen naar Duitsland om te werken. Niemand.”
“Maar Amersfoort?”
Weer geen geluid. Hij staat nog steeds bij het raam.
“Wat heeft opa nou moeten doen of beloven, als tegenprestatie?”
“Weet ik niet” zegt hij na een tijdje. “Hij heeft dat ook nooit aan mij willen vertellen.”

Soms zou ik hem willen vragen wat hij denkt als hij Baudet hoort praten over boreale cultuur, homeopathische verdunning en een blank noordelijk Europa. Hij is al 25 jaar dood en zwijgt nog steeds. En dat boek van Spengler? Stukken uit gelezen die ik me niet meer herinner. Ik was te jong.

Maar ik ben sindsdien altijd heel erg op mijn hoede voor romantisch conservatieven.

Heimwee naar iets dat nooit heeft bestaan kan dodelijk zijn.