Een lieve buurrouw die zich graag bekommert om mijn eruditie, leende mij “Een onberispelijke man” van Jane Gardam. Het boek draait om het leven van een aantal “Raj-wezen”, blanke kinderen uit de Engelse koloniën (mn India, maar ook andere) die op hun 4e of 5e naar Engeland werden gestuurd, om te voorkomen dat ze vroegtijdig stierven aan een tropische ziekte en om hen een goede Engelse opvoeding te geven, eerst pleegouders dan kostschool. Kinderen die hun ouders vergaten, liefde tekort kwamen. Er moeten er veel van zijn geweest.
Ook wij hebben zo’n koloniaal verleden. En de taferelen zijn een beetje vergelijkbaar vermoed ik. Een deel van onze midden- en bovenlaag vertrok naar Indië, Daar ontwikkelde zich een ander sociaal leven, met veel relatieve rijkdom en bedienden, met een relatieve afscherming en isolatie van het eigenlijke leven daar, met relatief snel vergaarde rijkdom die zich naar ons eigen land vertakte en daar families machtig en rijk maakte. Met spel rond status in het kleine kringetje van de blanken. Met missionarissen die een brug vormden naar de plaatselijke bevolking. Met vermenging soms. Met gemengd-bloedigen die een eigen middenklasse vormden.
Het Engelse kolonialisme is in dat opzicht veel extremer. De feodale klassenmaatschappij was daar altijd al veel sterker dan bij ons. Maar al lezende is het boek doemde steeds vaker de vraag op wat die koloniale periode nu precies heeft betekend voor onze cultuur. Onze, in die landen met koloniën. Europa dus met name.

En dan wil ik het eigenlijk nog niet eens hebben over die mensen, die zichzelf bij wijze van spreken “wees” maakten en vertrokken, om soms na twintig of vijf en twintig tropenjaren terug te komen en dan heimwee hielden. Nergens meer hoorden. Mensen die weer moesten leren voor zichzelf te zorgen omdat ze geen bedienden meer hadden. Mensen die hun land teveel veranderd vonden na hun afwezigheid. Het verschijnsel Raj-wezen, wij zullen er ook varianten van hebben, maar voor zover ik ze in literatuur tegenkwam werden ze naar Nederland gestuurd om te studeren. Veel later dus, minder kwetsbaar, volwassen.

Wat ik mij altijd ben blijven afvragen is waarom we altijd geschiedenisboekjes zijn gaan schrijven met ons beeld van de geschiedenis. Een geschiedenis, waarin we weldoeners waren die het geknechte volk vrede en opleiding, gezondheidszorg en een mooi geloof brachten Waarom, verschijnen nu pas met enige regelmaat boeken die de geschiedenis van een andere kant vertellen? zoals die van Marion Bloem, en Birnley?
Ik heb lang via mijn onderwijzers in een soort wereld geleefd, waar het volstrekt vanzelfsprekend was dat het blanke ras heerste. Wij waren superieur, met een superieure intelligentie, werklust, politieke structuur en religie. Waar onze neven baboe’s en kokkies konden commanderen, respectvol en liefhebbend uiteraard, leenden wij onbewust kennelijk iets van hun recht om dat in de wereld ook te doen, en hun vanzelfsprekende dagelijkse superioriteit ook te “voelen” en als de onze te ervaren?

Nog steeds lopen we er tegenop. Zwarte Piet grijpt diep in op een soort afwezig discriminerend bewustzijn dat zich toch aangevallen kan voelen. Het zit ver weg. Diep. Cultuur is ten diepste altijd grotendeels onbewust. Net als de vanzelfsprekendheid waarmee blanke onderwijzers klassen vol gemengdbloedige kinderen in Indië hebben leren zingen over “Wien Neerlands bloed door d’adren vloeit, van vreemde smetten vrij”. Een klas vol “smetten”. Maar toch. Onze regering betuigt af en toe wat over spijt waar het gaat om kolonialisme en slavernij maar maakt geen excuses omdat die teveel geld kosten. En wij vinden het prima, leven er langs heen. Het blanke superioriteitsgevoel steekt bij extreem rechts weer volop de kop op. Waarom, omdat het natuurlijk is? Of juist omdat de natuurlijkheid verdwijnt en men zich wat bedreigd en het nauw gebracht voelt? Ze zijn ook al fel tegen feminisme…

De vragen komen voort uit verwondering, niet uit een soort plaatsvervangend schuldgevoel of zo. Wat maakt dat we 150 jaar na de afschaffing van de slavernij en 70 jaar na het verlies van de belangrijkste kolonie nog steeds de blanke (mannelijke) (nationale) superioriteit voelen? Dat deze drager kan worden van politieke bewegingen (Trump, de Brexit-beweging, de Baudetjes). Zijn we echt als de Romeinen vlak voor de val van het Romeinse Rijk blind voor wat er echt gebeurt, levend in onze eigen koloniale bubbel, zoals de Engelse gemeenschap in India en de Nederlandse in Djakarta en Bandoeng? America first? Ten onrechte, We British, We Europeans always were first. We made you Trump… En als we maar samenwerken in Europa blijven we dat ook. Maar ik vrees dat het niet klopt. Wie leeft met een onbewust nog koloniaal zelfbeeld, wordt ingehaald en achtergelaten….