Geert Mak schrijft in zijn boek over de familie Six, dat (de eerste) Jan veel las, maar vooral, net zoals stadgenoten en ongeveer tijdgenoten Spinoza en Descartes vooral via introspectie…op zoek was naar wijsheid, naar begrijpen wat het leven is en wat de context ervan is. Nou bij mij gaat het nog steeds zo. Ik moet op Facebook de indruk wekken dat ik bijna de hele dag muziek luister, maar, een beetje lezen en een beetje peinzen en daar af en toe iets over schrijven… nou

Ah Geert Mak en Six. Mijn oud-collega en vriendin voor het leven Fréderique is een telg. En tegelijkertijd lees ik een boek van mijn oud-collega en vriend voor het leven Steven Olthof, dat hij samen met Allard, een van zijn vrienden, schreef over dilemma’s. Beide boeken lees ik met die dubbele laag van warmte en vriendschap (en wat herkenning) en objectieve nieuwsgierigheid. Kortom met iets van nabijheid en afstand tegelijk.

Eigenlijk heb ik ook best veel gelezen de laatste tijd. En misschien wel wat meer dan ik me nu uit het blote hoofd herinner. Een stuk of 20 romans en een stuk of 10 non-fictie sinds vorige zomer zeker. Lezen is een manier waarop je de bestaande patronen in je denken kunt laten resoneren (zie-je-wel-lezen) en tegelijkertijd confronteren met het ongemak van het bestaan (dat is gedeeltelijk ook zie-je-wel (“het menselijk tekort is universeel”), maar tegelijkertijd een schrijnend soort, een soort dat druk zet op het patroon en aanzet tot bespiegelen)

Oud-collega’s Steven en Allard schrijven over dilemma’s zei ik al. Dilemma’s voelen aan als keuzen tussen twee kwaden en dan niet zozeer of alleen in de vorm van “ze hebben beide voor- en nadelen”, maar er speelt ook vaak iets bij van waarden, van “geweten”, van “eigenlijk zou ik, maar ja”.
Ik was altijd een newsjunk. Twee kranten, veel tv: nieuws, achter het nieuws en talkshows. Buitenlandse kranten via internet. Ik kick af, en waarom? Omdat veel nieuws ergernis oproept, slecht nieuws is. Omdat veel nieuws zeer ergerniswekkend verpakt wordt als entertainment en veel nieuws geduid wordt door soms nogal onwetende over het paard getilde mediagenieke BN-ers. Maar dat niet alleen. Ik merk dat er een gemeen laagje genot om die ergernis heen zit. Ik leef nog, want wie zich niet meer ergert leeft niet meer. En dan erger ik me aan het genot dat ik ervaar als ik zie of lees hoe dom en gevaarlijk Trump bezig is, bijvoorbeeld. Er lijkt iets te groeien dat op een dilemma lijkt: de keuze tussen ongeïnformeerd en saai/doods door het leven gaan of vol ergernis (een verkeerd soort leven?) maar geïnformeerd. Er moet iets zijn dat het plezier van “geïnformeerd zijn” verzoent met een wereldbeeld dat minder stoort en verontrust.

Ik merk dat dat afkicken niet alleen maar iets is dat lijkt op “ik word verstandig want ik maak me alleen nog maar druk om wat ik in mijn eigen kringetje (dat klein wordt nu ik niet meer werk) kan beïnvloeden”. Waar ja, ik kijk geen Pauw meer, geen Jinek, Matthijs verdwijnt zelf ongeveer, Umberto heb ik nooit gekeken. Ik ben tegenwoordig in 20 minuten door de NRC door de week. De vrijgekomen tijd lees ik boeken en luister ik muziek ja. Maar dat is ook vluchten voor de ergernis waar ik me aan erger omdattie lekker is. En die boeken helpen vaak niet of verdiepen juist de spanning. Murakami’s (anti-)helden lossen levensvragen op in parallelle schijnwerelden. Die heb ik niet. Drie boeken over trauma’s van mensen die “Indië” hebben meegemaakt wijzen schrijnend naar de vloeibaarheid van ons geweten als we zelf in de stress raken. Boeken over de geschiedenis en de toekomst van de mensheid, zoals die van Harari en ook Wheatley tot op zekere hoogte maken duidelijk hoe “onbewust” van wat en wie we zijn en wat we dan doen, in het leven staan. De boeken van Stephánson over lieve kleine gemeenschappen in IJsland maken misschien wel scherper dan ik wil duidelijk hoe maat en klimaat bepalend zijn voor ons zelfbeeld en hoe beperkend dat is voor wat we zijn en kunnen.

Maar ik kan niets doen aan de ontzagwekkende domheid, incompetentie, ijdelheid, impulsiviteit en leugenachtigheid van Trump. Of het gedraai van Rutte rond de dividendbelasting, of het uit de nek lullen met een kwinkslag van onze nieuwe VVD-leider Dijkhoff, de zogenaamd slimste mens, over de bijstand, of het flirten van quasi-intellectueel rechts met anti-feminisme, racisme en nazisme. Dan maar literaire boeken lezen, Bach en Pärt luisteren, voetbal kijken en af en toe boos worden op een gemeente die ten onrechte een inburgerende vluchteling kort op zijn bijstand en dan even helpen met een bezwaarschrift en formele klacht. Veel meer kan een oud geworden mens niet, toch? Dan maar geen Pauw met Jort Kelder en Peter R de Vries of Gerard Joling die niet weten waar ze het over hebben. En toch knaagt er iets dat ik het dilemma niet goed heb verzoend. Ik erger me nu aan mijn onwetendheid. Ik durf niet mee te schrijven over Trump’s handelsoorlog. Niet genoeg verdiept…. Hoe meer je probeert het bestaan te verlichten, hoe meer je merkt dat die lichtheid ondraaglijk is (om een romantitel te parafraseren)… Zo een onoplosbaar dilemma, of…