Rutte moet sowieso een slechte hand hebben in het kiezen van de mensen om hem heen. Hij zoekt mensen die hij tot op het bot vertrouwt, maar die blijken later in bredere zin niet altijd even betrouwbaar. In Rutte 1,2 en 3 zijn het telkens VVD-bewindslieden die sneuvelen. Nu Halbe weer.

Halbe, kennelijk een bijna ambtelijk slimme vent die over de volle breedte dossiers zo beheerst dat hij een architect van de coalitie is. Veel kennis, veel vermogen tot overtuigen, moet redelijk kunnen onderhandelen en dat ook lang kunnen volhouden. Hij verdient je vertrouwen, kennelijk, Mark, maar is ie dan ook goed op buitenlandse zaken?
Halbe, ik was bij Rutte 1 al klaar met hem voor hij was begonnen. Het regeerakkoord Rutte 1, met Wilders als gedoger, bevatte onder druk van Wilders strofen die zouden moeten leiden tot een grootse afbouw van linkse hobby nummer 1 in de ogen van de PVV: namelijk de subsidie aan cultuur en ontwikkelingssamenwerking. Halbe als uitvoerder van dat akkoord, als staatssecretaris Kultuur sloopte vakkundig een flink deel van onze kulturele infrastruktuur. Kennelijk verwart de VVD-top chronisch de Toppers met Kultuur, Toppers die zonder subsidie kunnen. Later kwamen er strofen uit Halbe’s mond als “Syrische asielzoekers, die hier naartoe komen voor borstvergrotingen en ooglidcorrecties”. Nog weer wat later sprak hij namens zijn zoon (al moet je je nu afvragen of hij daar wel echt bij is geweest) dat de zwarte-piet-discussie kon leiden tot “moord op het sinterklaasfeest”. Halbe was altijd wel te vinden voor het zeggen en doen van dingen waar Wilders blij mee was. Hoe slim en handig achter de schermen hij ook was, zijn hele externe prestatielijstje stonk naar ongenuanceerd rechts gezwam en gedoe. En zoiets zet je niet op “buitenland”, Mark, hoe loyaal die jongen ook is. Het is niet alleen een “persoonlijk drama” voor Halbe, voor mij persoonlijk was hij op zich al “een drama”.

Ik weet niet eens of ik het “schraplijstje van Rutte” nog wel volledig in mijn hoofd heb. In ieder geval zaten daarop Weekers, Teeven, Opstelten, van der Steur, Hennis en nu dus Halbe. En dan was er ook nog een Kamervoorzitter en een partijvoorzitter. Hennis is gevallen over de gevolgen van overmatig bezuinigen op defensie. Dat deden we al langer. Aan de rest zat een luchtje. Gunsten aannemen (Weekers), bonnetjes kwijtmaken, liegen (Opstelten en Teeven) functieverwarring en liegen (vd Steur), unfaire transacties (Keizer), lastige stukken versnipperen (de Kamervoorzitter). En nu dus Halbe, overmand door zijn eigen sterke verhalen die niet klopten en het daardoor ernstig in gevaar brengen van de toch al broze relaties met Rusland en het daarnaast potentieel beschadigen van de belangen van Shell in het buitenland.
Tja Halbe’s openlijk beleden Russofobie. Ook daar zit al een luchtje aan vermoed ik, dat hem ongeschikt maakt als minister voor Buitenlandse Zaken. Na de koude oorlog is er op Europees niveau hard gedacht en getrokken aan de normalisering van de relatie met Rusland, zeker na het uiteenvallen van de Sovjetunie. Rusland zou voor de geopolitieke machtsverhoudingen veel meer “bij Europa betrokken moeten worden”.. Uiteindelijk is met volle steun van Nederland begonnen met het betrekken van de oude Sovjet-satellieten bij de NAVO en de Europese Unie. Nou ja, er was regelmatig wel discussie of een land wel ver genoeg was, maar over het principe leek men het eens. Het waren ook de liberalen van Baalen en Verhofstad die in de Oekraine op de barricaden van de anti-russische rebellen klommen. Rusland raakte daardoor geïsoleerd en dreef verder van Europa af. De laatste tijd, en zeker na de Krim, wordt er opnieuw gepoogd de relaties meer te normaliseren om verdere escalatie te voorkomen. Nederland schittert daarbij door afwezigheid en niet alleen vanwege MH17. Nou wil ik hierover geen oordeel hebben. Het gaat me boven de pet, of er genormaliseerd moet worden en zo ja hoe en hoe betrouwbaar Putin is. Maar dat Nederland vooral mede dankzij MH17 en een positie in de Veiligheidsraad (en daar wilden we immers bruggen slaan tussen de kemphanen Trump en Putin?), daarin een fragiele positie heeft is duidelijk. Halbe treedt dan ook terecht af.

Maar er is nog iets. Het heeft er jaren lang sterk op geleken dat Teeven en Opstelten, meer dan fatsoenlijk en verstandig lijkt, werden geholpen door de ambtelijke top van Veiligheid en Justitie. Er werd van alles kwijt gemaakt, zoekacties werden gestopt of gesaboteerd. Ja het is usance dat ambtelijke toppen proberen hun politieke bazen uit de wind te houden, maar daarin behoort men een eigen afweging te maken. Wat doe je wanneer over de mate waarin het staatsbelang en het maatschappelijk belang daardoor geschaad wordt geen twijfel meer bestaat? In het geval Halbe heeft de top van BuZa de Volkskrant getraineerd en tegengewerkt en heeft men zelfs berichten naar buiten gebracht die de uitglijder van Zijlstra bagatelliseerden. En dat terwijl, nou ja, als ze ergens weten hoe schadelijk het uit de hand gelopen verhaal voor de Nederlandse buitenlandse positie was, gegeven de spanningen rond MH17, de Krim en Oost Oekraïne, de spanning rond de mogelijke beïnvloeding van verkiezingen is het daar bij de top van Buza. En toch, ook hier, ging de ambtelijke top zover dat het landsbelang in het geding kwam.
Ik zou dan ook toekomstige historici eens willen uitdagen om na te gaan wat er mis is aan de serie kabinetten Rutte, als er zoveel te licht of niet voldoende integer volk van uitglijdt en er zoveel druk op ministeries wordt gezet dat ze een grens overgaan die in de ambtelijke ethiek in mijn ogen heilig hoort te zijn. Ik raak niet alleen door mijn vertrouwen in de kwaliteit van politici heen zo langzamerhand maar ook in de rechte rug van de dienaren van de overheid. Er gebeurt hier iets dat spannender is dan Rutte zelf. Zijn geknoei met mensen en de zwakte van ambtelijke toppen is eerder een symptoom van iets denk ik, dan de bron. Wat is er aan de hand met de overheid? Hebben we een tijdgeest waarin denken vanuit wantrouwen en damage-control, overmatig management en geloof in de grotere kracht van het bedrijfsleven tot een soort uitholling leiden? Ik vermoed het….