Ik had wel wat met het verhaal van Kajsa Ollongren bij de Ien Dales-lezing. Zoals een vis niet beseft dat hij in water leeft, een vogel niet beseft wat “lucht” is, zo beseffen wij niet (meer) dat we in een staat leven die op “het recht” is gebouwd, op de grondwet in de eerste plaats, maar ook op een flink aantal rechtsbeginselen daaromheen (betoogde ze). Door de scherpte waarmee ze ons aan die “op het recht gebouwde, rechtsstaat” herinnerde meent het quasi intellectuele narcistisch warhoofd Baudet nu aangifte te moeten doen wegens smaad en laster…. Rechts in oorlog met de rechtsstaat. Waar zagen we dat meer? Wilders, LePen, Trump: racistische uitspraken doen of steunen en vervolgens roepen in alle bescheidenheid dat er niemand minder racistisch is dan ik.. oorlog voeren met de rechterlijke macht, het gaat door.

Nou heb ik altijd begrepen -en ik zal het wat vereenvoudigen- dat wij de rechtsstaat te danken hebben aan de succesvolle combi op centrum-rechts van kapitalisme, liberalisme en individualisme, en onze verzorgingsstaat met waarden rond zorg, onderwijs en cultuur aan de combi op centrum-links van emancipatiebewegingen in de vakbeweging, sociaal-democratie en christendemocratie. Bijna een eeuw regeren door de christendemocraten met afwisselend PvdA en VVD of hun voorgangers heeft daarin tot een zekere balans geleid met een rechtsstaat die de burger tegen een te almachtige overheid beschermt, discriminatie verbiedt en gelijkwaardigheid postuleert. Een rechtsstaat met scheiding tussen machten, waarin de wetgever afstand houdt tot wat de rechterlijk macht doet. Een rechtsstaat die de vrijheid van meningsuiting hoog heeft, de vrijheid van drukpers eveneens en de journalistiek haar rol geeft in het openbaren en openleggen wat er in het centrum van de macht gebeurt zodat controle wordt bevorderd en beargumenteerd kiezen in het stemhokje vereenvoudigd. En tegelijkertijd ontstond een vangnet voor iedereen (en niet alleen voor onvermengd neerlands bloed), werd kunst toegankelijk (en niet alleen voor drie keer modaal of hoger), werd iedereen verzekerd tegen zorgkosten (en niet alleen mensen zonder chronische ziekten) enzovoorts. Prijs je gelukkig. De grootste verspreiders van fakenews zijn zij die er de media van beschuldigen.

Wat we nu zien in het politieke spectrum, is zo ongeveer een omkering. We zien de PVV een lans breken voor het weer verlagen van de AOW-leeftijd en voor veel meer geld naar de zorg en dat gecombineerd met verhuld racisme en xenofobie, liefde voor de natiestaat, etc. Rechts heeft dan wat tegen cultuur als linkse hobby, en tegen internationale samenwerking en ontwikkelingshulp als linkse hobbies, maar er is nu ook een uitgesproken afkeer tegen de grondwettelijke bescherming van “Iedereen die in Nederland is, ongeacht, ras, godsdienst, geaardheid…”. Men ziet de beschermende rechterlijke macht als vijand van het volk en hun populistische leiders. Rechts, de belangrijkste bouwer van de rechtsstaat zet de grootste vraagtekens achter die rechtsstaat en bestrijdt links, de belangrijkste bouwer van de verzorgingsstaat en omarmt die verzorgingsstaat nu meer dan links zelf lijkt te doen..

Ik blijf met Ollongren het vermoeden houden dat (naast makkelijke symboliek als het koningshuis die de wat moeilijker symboliek van een mooie grondwet wat verdoezelt) dit toch vooral te maken heeft met gebrek aan historisch besef. Sinds vijftien-honderd-zoveel verklaren wij Nederlanders al dat de vorst moet luisteren naar zijn onderdanen (de Plakkate van Verlatinghe of hoe heet dat ding), onze grondwet is een van de oudste van de wereld. We hebben rond de tweede wereldoorlog gemerkt wat die door Baudet, Wilders en andere anti-Europeanen verheerlijkte natiestaat aan geweld en vernietiging kan bewerkstelligen, we weten sinds een eeuw bijna wat economisch protectionisme aan onheil bewerkstelligt, maar we weten het niet. We weten hoeveel doden zondebok-theorieën in de politiek kan opleveren. Er is een steeds groter wordend aantal mensen dat nu niet de Joden maar de moslims en de afrikanen overal de schuld van geeft, weer nationalistisch en protectionistisch wordt (America first, Brexit, ook wij uit de euro, grenzen dicht). Ze zien tegenspraak vanuit de wetenschap en denken dus dat wetenschappers links zijn en ze zien dat ze daarin van linkse partijen oppositie krijgen en dus gaan denken dat de rechtsstaat eigenlijk een linksstaat is. Baudet die van alle kanten af en toe wat weerwoord krijgt heeft er iets op gevonden: er is een partijkartel, de verzameling partijen die al honderd jaar aan de macht is in wisselende samenstellingen. Een narcist die wordt tegengesproken heeft geen visie nodig, hij heeft al vijanden….

Dat is tot daar aan toe. Maar moeten we in de media en de liberale politieke wereld zelf niet veel meer werk maken van het bestrijden van warhoofden die deze dodelijke omkering tot partijprogramma verheffen? Het onmogelijk domme gezwam van Wilders, Roos, Baudet etc. ? Dat alles met behoud van het recht op meningsuiting. En links, maak weer eens wat meer werk van de verzorgingsstaat en de cultuur alsjeblieft. De omkering komt niet alleen voort uit gebrek aan historisch besef, maar ook aan de gaten die links heeft helpen trekken in de zorg, de cultuur, het onderwijs, de woningmarkt. Cynisme over politiek die onvoldoende scherp maakt dat ze er niet voor zichzelf is maar voor burgers die niet alles zelf kunnen voedt de domheid die nu de democratie bedreigt. Ieder zijn rol: VVD/D66, bescherm de rechtsstaat en zwam niet met de rechtervleugel mee uit angst voor stemmenverlies, Links: zorg voor een visie op het vangnet voor niet-zelfredzamen in een vrije samenleving. Het is hoognodig