Eerst maar even mijn hart luchten.
Op het moment dat de muziekindustrie de beste cijfers sinds jaren bekend maakt, (de muziekindustrie, je weet wel, dat zijn bedrijven die artiesten onder contract hebben, muziek opnemen en uitbrengen op Vinyl, CD, DVD, Bluray, etc.) op dat moment besluit de meerderheid van de bibliotheekdirecteuren in Overijssel dat de “muziekdrager” geen toekomst meer heeft. Alles digitaliseert immers. Draaien ze de kraan dicht en laten een collega-culturele instelling creperen. Op het moment dat het de muziekindustrie voor de wind gaat en Amazon winkels opent waar je boeken en CD’s kunt kopen, omdat Amazon ziet dat de digitale markt zo zijn eigen grenzen en onaantrekkelijkheden heeft, op dat moment besluiten bestuurders dat iedereen “immers Spotify heeft”. Altijd prettig, als bibliotheekdirecteuren de markt beter begrijpen dan de grote spelers op de markt zelf.
Het netto effect is in ieder geval dat “onze Muziekbank Overijssel” niet genoeg geld meer krijgt om als muziekuitlener en inkoper voor bibliotheken in Overijssel voort te bestaan. We gaan weer terug naar een lokale vrijwilligersorganisatie die het beheer heeft van een gigantische schat aan muziek. Zo’n 150.000 unieke CD’s en LP’s. Een dikke miljoen “nummers” dus, in alle genres. Op een budget van een goeie 30 miljoen per jaar voor bibliotheken in Overijssel was een ton nodig voor het handhaven van “muziek in de bibliotheek”. Twee-en-een-half-duizend euro per bibliotheek. Maar het is over en uit.
Muziekbank?
Ja, we bestaan 50 jaar. Ooit ontstaan uit een gezamenlijke hobby van een stel studenten hier in Enschede, uiteindelijk uitgegroeid tot een instelling die voor alle bibliotheken in Overijssel het lenen van muziek door haar abonnees mogelijk maakt. Drie van de 26 bibliotheken hebben nog eigen collecties (daar koopt de Muziekbank ook voor in). De rest loopt via de Muziekbank. 120.000 CD’s per jaar gaan heen en terug door onze handen. Ter vergelijking, de enige andere grote Muziek-uitlener voor andere bibliotheken, de Centrale Discotheek Rotterdam, leent in het hele land evenveel uit als wij alleen in Overijssel.
Maar we doen meer. We geven voorlichting, verspreiden kennis, houden lezingen en cursussen. Dat gebeurt vrijwel volledig door musicologen, conservatoriumdocenten, componisten en dergelijke. We hebben een tijdje samen met de bibliotheek een serie gemaakt “Boeken waar muziek in zit”, een serie met schrijvers, muzikanten en dergelijke. Voor kinderen wordt door een pedagogisch geschoolde inhuurkracht met enige regelmaat workshops georganiseerd, waarin we de koppeling maken met lezen en zo taal- en muzikale ontwikkeling proberen gelijk op te laten lopen.
We doen dat met anderhalve beroepskracht en zo’n zeventig vrijwilligers. Wie meedoet, zit voor een dubbeltje op de eerste rang. Maar nee, Jammer dan.
Snap ik het ook?
Gedeeltelijk. De wereld verandert. De boekenwereld verandert heel anders dan de muziekwereld. De bibliotheken zitten zelf in zwaar weer. Om meerdere redenen.
*Zo hebben we te maken met “ontlezing”. Er wordt steeds minder gelezen. Met name ook door de jeugd. Dat betekent niet dat lezen van het toneel verdwijnt. Alleen de populatie lezers wordt kleiner, grijzer en vrouwelijker begrijp ik. We moeten ambities bijstellen. Maar er is geen sprake van “ontluistering”: de jeugd luistert minstens zoveel als vroeger, alleen het medium fysieke muziekdrager komt later in beeld dan vroeger.
*Zo hebben we te maken met een malle strijd om het Ebook, Een strijdperk waarop de bibliotheekwereld stapje voor stapje verder komt, vooral dankzij het feit dat de boekenuitgevers mondiaal weinig samenwerken en deze wereld versnippert. Er is verzet en vertraging slechts een fractie is nog maar als Ebook te leen van wat er in collecties is. In de muziekwereld vult een klein aantal grote spelers: uitgevers en streamers als Apple en Spotify het toneel. Op dat terrein zal het digitaal uitlenen van muziek via een eigen kanaal van bibliotheken op een massieve weerstand van heel grote mondiale spelers stuiten.
*Zo hebben we te maken met het feit dat de wereld van het boek, uitgevers en boekhandelaren, hun verkoop en promotiekanalen hebben vernieuwd. zich langzamerhand sterk maken met het verkopen van boeken via acties en gerichte ondersteuning in de media. Schrijvers gaan naar boekhandels, beurzen en scholen. nauwelijks nog naar bibliotheken. Acties vinden plaats rond nieuwe boeken en commercieel interessante uitgaven. Bibliotheken zitten daar een stadium achter. In ieder geval hebben ze niet hun inspanningen gebundeld om ook op een dergelijk podium te geraken. In de pop-muziekwereld bijvoorbeeld was het vroeger zo dat je veel moest verkopen en op de radio gedraaid worden om te mogen optreden. Er was een rommelig circuit voor bandjes, er was pinkpop en parkpop en nog een enkele,. Nu is dat andersom, je moet veel optreden om te kunnen verkopen en er is veel meer live te genieten dan vroeger. Muziek is veel meer dan vroeger een “gezamenlijke-belevenis-industrie” geworden dan intiem samen met vrienden luisteren naar wat je leuk vindt. Ja, het streamen en deze ontwikkeling op de evenementen- en concertenmarkt heeft ook invloed op ons klantenbereik, maar heel anders.
*Zo kennen we bibliotheken die voortdurend hun oude boeken wegdoen. Als iets een tijdje niet wordt geleend, wordt het afgeschreven, verkocht dus op vrijdagmiddagen, voor een euro per boek of zo. Bibliotheken krijgen daardoor een semi-actuele collectie. Het nieuwste vind je in de boekhandel en na enige tijd ook in de bieb, daarnaast is er een collectie standaardspul, maar voor de echte grote oude literatuur moet je naar de koninklijke bibliotheek, antiquariaten en de Slegte zeg maar. De Muziekbank bewaart van alles wat ze ooit aanschafte of kreeg altijd minstens één exemplaar, waardoor een boeiende collectie ontstaat voor mensen die met uitontwikkelde muzieksmaak meer willen horen van wat in hun soort muziek eerder is uitgebracht. Dat is dan ook een collectie met een ander gebruik en andere functie dan bibliotheken opbouwen. Wij zijn er niet alleen voor de beginner en geïnteresseerde in wat er vandaag uitkomt, ook, maar vooral ook voor de schatgraver naar bijzondere uitgaven.
*Zo hebben we te maken met het feit dat bibliotheken vrijwel allemaal alleen gesubsidieerd worden door gemeenten. Gemeenten zitten sinds de kabinetten Rutte in zwaar weer: grote bezuinigingen op het gemeentefonds gaan samen met grote decentralisatie-operaties in de zorg waarbij veel gemeenten zo langzamerhand de pijn beginnen te voelen van de ermee gepaard gaande bezuinigingen. En ja, als ik wethouder was… en ik word weer geconfronteerd met grotere tekorten op de WMO, de jeugdzorg… En ik zie bibliotheken worstelen met functieverlies, met afnemende aantallen abonnees en uitleningen. Ik zie bibliotheken sympathieke dingen doen met alfabetisering en taalwegwijs maken van buitenlanders en digibete bejaarden met de digi-wereld te leren omgaan, maar dan in gebouwen en met een personele bezetting die is afgestemd op de oorspronkelijke culturele taak van de bibliotheken, namelijk het ontsluiten van wereldliteratuur en kennis om zo bij te dragen aan de ontwikkeling van de mensen en aan het culturele leven in de gemeente waar ze staan… als ik dat zie, denk ik dan als wethouder niet, tsjonge, hier mag wel eens een impuls voor vernieuwing afslanking, digitalisering…?
En als ik dat stapeltje zo optel, snap ik dat bibliotheken andere prioriteiten hebben dan muziekitems uitlenen en ook die wethouders snap ik dus. Alleen wat ik niet snap is dat niemand van die beslissers zich echt heeft verdiept in wat er gebeurt en welke kinderen zich in het badwater bevinden…
En wat ik ook erg slecht snap is dat zoveel bibliotheken zo blij meewerken in de transitie van een culturele instelling (met “literatuur” als kunstvorm) naar een sociaal-culturele instelling (met bejaarden, digibeten en vluchtelingen als doelgroep) alsof ze permanente educatie als hoofddoel hebben. Waar is hun strijd tegen de ontlezing? Waar is de voortdurende boodschap dat het lezen van een goed boek je horizon verruimt, je blik op het leven verfrist, je wegen wijst om beter om te gaan met alles wat zich op je pad voordoet… Er is zoveel meer dan het lezen en begrijpen van advertenties en overheidscommunicatie rond, wonen, belastingen en uitkeringen… Ik snap niet goed dat politici die de gevolgen van de ontlezing dagelijks in het riool van de social media langs zien trekken zich neerleggen bij deze erosie in bibliotheekland of … Ja dat begrijp ik wel een beetje. maar God wat zonde.
Hoe het voelt?
Ik moet twee mensen ontslaan. Dat is niet leuk, maar ontslagen worden is veel erger. Ik moet maar niet klagen. Boos ben ik wel, het zakt niet. Dat in twee grote vergaderingen waarin wij als Muziekbank niet aanwezig mogen zijn, onze positie niet mogen toelichten, over ons wordt gesproken en beslist door mensen die in een onderling belangenspel zonder onze informatie tot andere prioriteiten komen. Het is in de politiek dagelijks aan de orde. In de cultuurwereld kennelijk ook.
Boos en verdrietig, want ik voel het ook schuren met wat ik zie als wat er beweegt onder mensen rond muziek en lezen. Er kan veel meer.
Maar wie weet is dit een impuls voor de Muziekbank om opnieuw te beginnen te bouwen aan nieuwe functies met nieuwe partners. Dan maar niet met bibliotheken….
Help. We hebben meedenkers nodig