Het hebben van een regering is natuurlijk in het landsbelang. België is ooit ruim een jaar niet geregeerd en daar bleef het uitstekend gaan. Het was een goed moment kennelijk in de economische cyclus. Er zijn van die momenten van “vast is vast, niets meer aan doen, hij gaat lekker zo”. Het was op dat moment kennelijk ook in het gemiddelde partijbelang om niet in de regering te zitten, om niet datgene te doen wat de verkiezingsuitslag van iedereen leek te vragen. En het heeft er alle schijn van dat Nederland nu ook in zo’n fase zit. Het gaat goed met de economie en de banen en alle voor de hand liggende combinaties ketsen af. Het lijkt niet in het partijbelang van zeg maar zes of zeven partijen om nu een regering met elkaar te vormen. Even geen pluche, Het spel van de formatie is belangrijker. Het land kan het lijden.

Formeren is een spel. Een spel met de regels van de speltheorie, met de regels van de onderhandeling en met trends en data over eerdere formaties. Voor sommigen het belangrijkste en leukste spel dat er in de politiek kan worden gespeeld. En het is precies dat spel-idee waardoor stemmers zich afvragen voor wie dat spel wordt gespeeld. Voor de kiezer of voor de gekozenen. En wie daaraan twijfelt moet zich voor de geest halen hoe belangrijk het is voor de PvdA om niet nog meer van haar voortbestaan op het spel te zetten. Hoe storend je het ook vindt beste kiezer. In de vorige formatie is er te weinig gespeeld en te snel verantwoordelijkheid genomen (zeggen de historische analyses) en je ziet aan Samsom waar dat eindigt. Dit hoort er nou eenmaal bij, ook al lijken we ons straks net zo belachelijk te maken als de Belgen een paar jaar geleden.

Uit de historie lijkt een aantal wetten te destilleren, zoals:
– over aantallen partijen en of deelname “nodig” is. Rutte 2, een twee-partijen-kabinet, werd gedomineerd door de VVD, PvdA ging onderuit. D66 heeft een keer in een drie-partijen-kabinet gezeten zonder dat ze nodig waren voor een meerderheid, ze gingen onderuit, toen ze later een keer wel nodig waren ging het beter. Met meerdere partijen en met grotere programmatische verschillen is het lastiger om onderling vertrouwen te hebben, lijnen zijn langer en ingewikkelder, en dus moet er meer worden vastgelegd. Bij dat vastleggen heeft de grootste partij vaak weer het voortouw en voordeel.
– over de volgorde waarin mogelijkheden worden afgevinkt. Iedereen weet dat de grootste de premierbonus kan opstrijken, maar ook dat die partij moet beginnen met de partners tegemoet te komen. Als een kleine iets (snel) inlevert is ie dat kwijt, als de grootste iets inlevert kan dat op een ander punt met macht worden teruggepakt. Maar ook, bijvoorbeeld nu: Jesse lijkt klaar. De positie van de ChristenUnie is daarmee prompt sterker. Dus gaat Pechtold spartelen. Als dat niet wordt opgelost, Roemer en Asscher blijven weigeren, komen ze weer terug bij Jesse, die dan plotseling weer veel sterker staat. Wat er nu gebeurt is niet in het belang van de VVD, hoe langer dit spel duurt, hoe meer alternatieven achter de horizon verdwijnen, hoe meer er moet worden ingeleverd. Daarom was Rutte ook zo blij met Samsom vier jaar geleden. Die noodzaak tot inleveren gaat straks in sterkere mate voor Buma op vermoed ik, maar dat hangt weer af van andere regels uit de speltheorie.
– een belangrijke is onderling vertrouwen. In het motorblok zit nu één partij die zich in de afgelopen jaren buiten het spel heeft gehouden, het CDA. Buma blokkeert van alles uit Groen Links. Dat maakt hem als partner wellicht voorspelbaar, maar dat is wat anders dan weten dat je op hem rekenen kunt als het moeilijk wordt. Positioneel gezien heeft Wilders de beste papieren voor deelname aan de formatie. Qua vertrouwen, zelfs al levert hij de kern van zijn programma in, scoort hij onder het vriespunt. Aan dat vertrouwen kan je bouwen. Buma kan vier jaar tegenspartelen nuanceren en compenseren door nu te bewegen, maar zijn voorspelbaarheid ligt juist in de onbeweeglijkheid. Als Buma niet hard gaat bewegen op klimaat en inkomensverdeling of baanzekerheid, of misschien zelfs wel ruimte voor wetgeving over vrijwillige levensbeëindiging, wordt hij één van de volgende vertrekkende partijen. en precies door dat idee dat er wel een rechte rug staat, maar geen maatje die naast je gaat staan als het nodig is.
– een belangrijke wet is de wet van de tijd. In de onderhandelingstheorie geldt als wet dat de grootste stappen worden gezet als er tijdsdruk is. De vraag is dan, wie kan die tijd en tijdsdruk het best beïnvloeden en wie blijft het kalmst en wakkerst als de nood hoog wordt en de vermoeidheid dwingt tot zakendoen. Wat we nu zien is dat alle partijen, behalve de VVD en de (in-)formateur vinden dat er tijd zat is. We hebben nu twee maanden, achttien werkdagen “verkend”. Alsof ambtenaren van Rutte en Dijsselbloem dat niet al in kaart hadden voordat de gesprekken begonnen, de analyse van de verschillen zal op tafel hebben gelegen. Maar dat gaan we eerst rustig 18 werkdagen verspreid over twee maanden uitdiepen. Geen mens die er tempo in krijgt. Bij de eerste poging tot druk van Schippers en het eerste onderhandelen ging het in de eerste ronde gelijk mis. De boodschap is duidelijk: VVD, wij hebben meer tijd dan jij, als jij wat wilt, ben jij aan zet. Men gniffelt handenwrijvend over de impasse. We graven nog aan de loopgraven joh, nog niet schieten. En Oh ja, het spel is zo belangrijk en we vertrouwen elkaar zoveel dat we er niets over naar buiten brengen. Eerst nog even graven jongens….

Ik vrees dat dit nog minstens tot ver na Prinsjesdag gaat duren. of misschien zelfs wel tot in 2018. En is dat erg? De economie draait prima zonder bewegende overheid. Zit er iemand in Europa nu te wachten op een missionaire Rutte die iets roept over de Brexit? Of over Turkije? Zou Trump minder brokken maken als wij wel een regering hadden? Zou het gesprek tussen Merkel en Macron anders verlopen met Rutte in de buurt? Ik denk het niet. Rutte had een positie op een toneel dat vlak voor de verkiezingen door de Brexit totaal veranderde en vlak na de verkiezingen door een nieuwe relatie tussen Duitsland en Frankrijk weer zal verschuiven. We zullen ons opnieuw moeten invechten. Op het wereldtoneel spelen andere spelers. En bijvoorbeeld ook: Draghi heeft meer invloed op onze pensioenen met zijn rentebeleid dan Klijnsma, dus….
In ons land wachten de bejaarden, de kinderen die jeugdzorg nodig hebben, onderwijzers en advocaten op het moment dat er een regering aantreedt die de schade herstelt die ze in de afgelopen vier jaar hebben opgelopen. Dat wel, er is iets te besturen. In ons land wachten de partijen die het land willen verduurzamen op steun van een regering met een duidelijke lijn. Ja er is iets te regeren. In ons land wachten mensen die een huurwoning zoeken op een regering die de schade herstelt van jaren afbraak van corporaties en goedkope contingenten. Ja er is iets te besturen.

Maar, wachtenden, heb geduld. Het spel is nu belangrijker en dat lijkt tot mijn verdriet volstrekt onvermijdelijk. En de kans dat het spel meer invloed heeft op het eindresultaat dan de inhoud van de bestuurlijke problemen (bijv, ja het onderwijs moet nodig beter betaald worden en meer speelruimte krijgen, maar ja D66 heeft al zoveel zijn zin gekregen…) lijkt ook groter naarmate het spel langer duurt. Na de verlenging krijgen de penalty’s altijd een beetje het karakter van een loterij. Het is niet anders. Teveel partijen hebben belang bij een verlenging. Wij niet, maar ja…. Laten we hopen op een golden goal…