Dat intrigeert me al veel langer. Narcisme is een algemeen voorkomende eigenschap die “ziek” wordt, pathologisch, als de intensiteit ervan boven een bepaald niveau uitkomt. Wat mij interesseert is de vraag naar het spiegelbeeld ervan: dat de narcist zichzelf bewondert, is bekend, maar wat is het dat volgelingen van een narcist ertoe brengt om hem op het schild te hijsen? En is dat dan ook pathologie? Ik vind er internet afzoekend weinig over. Het lijkt erop dat “Hoog Sensitieve” vrouwen (vrouwelijke HSP’en) vaker in de charmes van een narcist trappen dan vrouwen die minder sensitief zijn. Maar ik vraag me af of al die mensen die op de route naar het graf van Pim Fortuyn hebben staan wenen HSP zijn, laat staan die miljoenen Trump-stemmers. Ik vermoed heel ernstig van niet.
Mag ik het nog even toelichten. In de mythologie is er het verhaal over Echo en Narcissus. De nimf Echo krijgt een straf van de goden die haar het onmogelijk maakt haar eigen geluid te laten horen en haar alleen in staat stelt de laatste woorden van anderen te herhalen. Ze wordt verliefd op Narcissus die haar afwijst en die daarom vervolgens de straf krijgt om verliefd te worden op een onbereikbaar “ik”, zo verliefd dat hij uiteindelijk in het water verdrinkt waarin hij naar zijn spiegelbeeld staart. Het gaat mij nu even om Echo. Wat ik aan verklaring vind voor het ontstaan van HSP is dat daaraan bijdraagt als een kind in zijn jeugd meemaakt dat in zijn gezin een erg bepalende en niet bij te sturen tekortkoming voorkomt, als drugsgebruik, vechtscheiding of psychiatrische stoornissen als angst-stoornissen, dwangstoornissen, autisme of narcisme, e.d. Stel je voor, het kind komt uit school en doet enigszins angstig de deur open en “voelt” of de sfeer “veilig” is. Om te overleven leert het kind zijn eigen natuur wat weg te houden en dat gedrag te vertonen dat op dat moment de meeste kans op beloning en de kleinste op schade en geweld oplevert. Liefde is alleen verkrijgbaar als je je schikt naar…. De nimf Echo, die niet haar eigen woorden spreekt, zichzelf wegcijfert en herhaalt wat de ander horen wil…. Ik kan dat volgen. Wat mij dan verbaast is als die antennes zo goed zijn, als die gevoelsthermometer zo goed werkt, hoe kan het dan dat je telkens weer valt voor mensen die je beschadigen omdat ze alleen voor zichzelf gaan? Herken je die niet ? Of juist wel en is dat een soort Freudiaanse poging om bij een persoon met een vergelijkbare afwijking als die thuis voorkwam toch te bereiken wat je eerst niet kreeg? Maar goed, dat speelt allemaal rond narcisme in relaties. Wat mij intrigeert is de kant van het leiderschap.
De zoektocht op internet rond narcisme en leiderschap levert in ieder geval een boel materiaal op. Er zijn leiderschap-schrijvers die beweren dat de meeste mensen die gaan voor management en leiderschap bovengemiddeld scoren op narcisme. Je moet inderdaad een vrij grote mate van zelfvertrouwen kennen. Mannen staan erom bekend dat ze veel minder twijfelen over de vraag of ze “de volgende uitdaging” in hun carrière wel aankunnen dan vrouwen. Voor het nemen van je verantwoordelijkheid is op zijn minst een zeker gevoel van competent zijn nodig. Ik herinner me nog het moment dat ik werd gevraagd of ik “op de lijst wou staan” van een partij in Haaksbergen waar ik toen woonde. Ik kwam op de vergadering van die partij en moest op een toneeltje de vergadering toespreken over de vraag waarom ik op een verkiesbare plaats moest. Nog even afgezien van een nauwelijks te onderdrukken giechel-aanval kon ik dat niet. Ik vond mezelf helemaal niet een betere kandidaat dan mijn concurrenten. Ik twijfelde ernstig aan mijn vermogens om “bindend in de samenleving” te kunnen staan als raadslid en te begrijpen wat het volk wou. Ik keek naar de anderen die vrijwel zonder scrupules in staat waren om zichzelf bovenmatig en vaak redelijk onterecht aan te prijzen. Ik werd uiteindelijk bijna nog verkiesbaar ook omdat ik zo aandoenlijk bescheiden was gebleven. De grootste bluffer kwam op één. Vanaf dat moment is mijn allergie voor mensen die veel meer kabaal maken dan ze wol hebben ontstaan, maar ook de afkeurende verbazing over het gemak waarmee mensen volgeling kunnen worden. Het zal dan ook wel jaloezie zijn op die bluffers…. in ieder geval, toen ik twee weken geleden een keer leuk wou zijn om mijn frustratie te kunnen luchten en narcistische mededelingen op Facebook zette werd ik stevig door mijn omgeving gecorrigeerd. Als er al iets mis is, “we” zijn niet allemaal ziek.
Op internet vind ik veel tips over hoe om te gaan met een narcistische baas. En veel ervan komt neer op Echo spelen, er niet tegenin gaan want narcisten zijn snel gekrenkt en kunnen gevaarlijk worden. Veel complimenten geven en prijzen en als je iets wilt het zo organiseren dat de narcist met de eer gaat strijken van iets wat jij hebt geregeld en hij desnoods noch snapt noch wil als ie het zou snappen. Maar wat brengt zoveel mensen er dan toe om zichzelf weg te cijferen? OK als het om behoud van je baan en inkomen gaat en je hebt niet het zelfvertrouwen dat je ergens anders ook wel aan de bak komt, dan wel. Maar wat maakt mensen nou zo idolaat van mensen als Mussolini, Fortuyn en Trump, van LePen en Wilders. En nogmaals de vraag is hier dan ook sprake van pathologie?
Hier moet een ander mechanisme spelen dan dat HSP-verhaal in relaties. Bevattelijkheid voor leiderschap is ook niet een puur individueel psychologisch verschijnsel. Het is op zijn minst sociaal-psychologisch of sociologisch en wellicht ook biologisch. De zilverrug biedt veiligheid en orde immers in de apenstam. En als die veiligheid en orde te lang duurt en teveel één kant op valt hebben de apen behoefte aan een uitdager die de boel even komt opschudden. Tot zover de biologie die veel verklaart van de bewondering die Trump oogst.
De vraag is dan hoeveel de mens in deze 21ste eeuw van die aap verwijderd heeft kunnen raken. Waarom vallen we daarop terug? Is de rest van wat we hebben opgebouwd aan zelfbewustzijn en redzaamheid zo dun, zo ondermijnd, dat dat reptielen- en apenbrein de boventoon kan gaan voeren? Dan is de maatschappij ziek, toch? Is ie dan economisch ziek? Zijn er teveel slachtoffers aan steeds dezelfde kant van de medaille?
En wat mankeert er aan die mensen die niet kunnen zien dat de narcistische zilverrug fake is of zelfs gevaarlijk kan worden? Waarom hebben al die bewonderaars van Berlusconi die man als mislukte crooner aan boord van cruiseschepen nooit honend weggestuurd en zijn ze zijn spelletjes blijven meespelen? Waarom leverde Fortuyn aan zoveel mensen een identificatiepunt, als promiscue pronkzieke homoseksueel; die voortdurend zichtbaar liep op te scheppen en te treiteren? Ben je ziek als je je met zo iemand identificeert als echtgenote en moeder in een twee-onder-een-kap-woning in Volendam of Zwijndrecht? Wat zien hardwerkende liberale christenen in het middenwesten in de pronkzieke schreeuwlelijk Trump die denigrerend over vrouwen praat? Waarom blijven republikeinen op Capitol Hill zwijgen? Is Amerika ziek?
Ik bedoel, ik heb ook iets tegen rechts gedachtengoed. Maar ik kan Kees van der Staaij prima hebben en zelfs voor Fred Teeven kan ik een aardig bergje respect opbrengen. Maar waar ik niet tegenkan is dat ik zie dat ijdeltuiten als Roos en Baudet en narcist Wilders voor eigen eer en glorie rondstappen in den Haag, rancuneus zijn en slachtoffergedrag vertonen als ze tegenwind krijgen, het verschil niet begrijpen tussen waarden en rituelen, liegen, overdrijven, feiten verdraaien, mensen beledigen en wegzetten en het volk ophitsen tegen, wat, tegen zichzelf? Tegen de rechtsstaat? En dat vooral om zelf in het middelpunt te komen? En wat is er mis met een volk dat hen niet doorziet, of sterker nog, meer geloof hecht aan de leugens van de bekende narcist dan aan de fact-checkende pers?
Nog een theorietje dan? Ik heb gezien hoe bij veel oudere mensen een soort herkenning en hechting ontstond aan mensen die vaak via de beeldbuis hun huiskamer binnenkwamen. Om jezelf dagelijks als BN-er op de buiswereld te kunnen storten moet je het behoorlijk getroffen hebben met jezelf en het idee hebben dat anderen dan ook van je genieten en dus zal je wel vaak hoog op narcisme scoren. Speelt dat mee? Dat we bij al die narcisten die via een mediacarrière de politiek in rollen of proberen te rollen dat narcisme niet meer zien, omdat we nooit Pim’s, Peter R en Jan’s of Gordon’s destructieve kant te zien hebben gekregen? Zijn we niet ziek maar blind?
Er zijn vast mensen die er meer van begrijpen dan ik, maar ik vind het bij elkaar aardig zorgelijk….