In mijn lieve gemeente Enschede lopen ze niet alleen met rellen en varkenskoppen te hoop tegen een azc, er zijn nu geluidmetingen gedaan (het gaat om de dagelijkse oproep voor het gebed) bij de plaats waar een nieuwe moskee moet komen, en de overlast viel zo mee dat de burgers het niet geloven. Ze zijn boos en er vast van overtuigd dat ze weeeer besodemieterd worden. Een paar jaar geleden nog dacht ik trots dat Enschede tot de gemeenten hoorde die door de aard van de bevolking geen groot verzet tegen vreemdelingen kende. Nu zijn we één van de brandpunten van de maatschappelijke splijting tussen de elkaar verketterende zogenaamde naïevelingen en intoleranten.
Mijn vriend Jo, die uit een familie komt met Joodse takken laat regelmatig parallellen zien tussen wat er in de jaren 30 van de vorige eeuw gebeurde en nu. Volkswoede tegen groepen, groot wantrouwen tegen gezagsdragers. De periode van de isme’s noemde ik dat altijd. Racisme (Joden en zigeuners) fascisme, (geloof in eigen superioriteit en in het onvervreemdbare recht om je als volk tegen dit soort minderwaardige externe invloeden te mogen verdedigen), nazisme, de politiek explosieve mix van die twee in Duitsland. Bruinhemden en volksgerichten. Geschreeuw en geweld, verlies aan decorum van achtenswaardige burgers. En in die tijd waren er niet eens social media die de vuurtjes konden aanwakkeren. Wat in de jaren 30 gebeurde was het instorten van een systeem, een gigantische economische crisis met een superinflatie en absurde werkloosheid, van uiteenvallen van oude keizerrijken en monarchieën, van onopgeloste spanningen tussen natie-staten en de buitengewoon onvolwassen en wankele democratie in veel landen. Landen als Griekenland, Spanje en Portugal, en eigenlijk Italië waren dictaturen. De Sovjet Unie was expansief. Er was niets dat de spanningen reguleerde. Ik vroeg Jo wat we fout doen al dat die oude isme’s weer aanhang krijgen en groeien. Zich steeds weer en nadrukkelijker manifesteren. Doen we wel wat fout? Gebeurt er niet gewoon wat er moet gebeuren? Of stort hier ook een systeem in? Of alleen de geloofwaardigheid van een systeem? Geloofwaardigheid die politici zelf zo centraal hebben gezet dat het zich tegen hen keert?

Nu hebben we dan de VN, de Veiligheidsraad en Europa als reguleringsmechanismen, maar ook daar kruimelt van alles. Kruimelt in de zin dat burgers zich er niet in herkennen en dictators er misbruik van proberen te maken. Dat maakt de kans groter dat de reguleringsmechanismen die politici gebruiken en vervolmaken door burgers worden gezien als anti-burger. En dan wordt het spannend.

Ik vermoed dat veel voortkomt uit angst voor de grote en steeds snellere veranderingen die zich nu in de wereld voltrekken. Veranderingen die we dagelijks in de krant en journaals kunnen volgen. De emancipatie, ook de verkeerde extremistische, van de moslimlanden en groepen bijvoorbeeld. Ook daar gaan jongeren naar school en hebben internet. Ze zien hoe het in de wereld is verdeeld en roeren zich. Terecht. Afrika idem. China die een economische grootmacht wordt. Europa had het samen met de VS lang voor het zeggen, nu zijn er opkomende economieën waar we geen antwoord op weten, de rol van Europa in wereldinstituties als de Veiligheidsraad en de wereldbank is buiten proportie en zal verminderen. We hebben de klimaatcrisis en de mogelijke problemen met grondstoffen, schoon water en schone lucht. De wereld is voor mensen in luttele jaren veel groter, bedreigender en onberekenbaarder geworden. Zo veel dat we bang worden en terugverlangen naar een kleinere en meer voorspelbare wereld en dat is dan niet vreemd.
Hoeveel herken ik er zelf eigenlijk niet van? In vijf jaar tijd is het aantal mensen dat om economische redenen, rampen, klimaat en oorlog niet meer in eigen land woont, migrant is of vluchteling, gestegen van 200 miljoen naar 250 miljoen. en het groeit door. Je ziet de natuur van slag zijn…

Daar tegenover staat een politieke wereld die -en dat is langzamerhand meer dan een vermoeden, ik ben er vrijwel zeker van- wordt geregeerd door een plastic beeldvorming als in de oude wasmiddelenreclame’s, the happy-family-reclame van Jumbo, de altijd parelwitte schaterlach van Geer, Goor en Linda de Mol. Er is niets meer echt, alles is optimistisch en geruststellend, middle-class, mooi, aantrekkelijk en welvarend. Inhoud is langzaam naar de achtergrond aan het verdwijnen en wordt vervangen door de mens die het moet doen. Als in de Amerikaanse presidentverkiezingen. Ons politiek systeem is een partij-systeem en geen “mannetjes-systeem” zoals in Amerika, waar ministers en wethouders deputy zijn van de gekozen president, gouverneur en burgemeester. Waar de verkiezingen worden gedomineerd door reclamespots over, voor en tegen specifieke personen. En als de smetteloze beeldvorming zo dominant wordt (gemaakt door politici zelf met hun spindoctors) dan is elke Ard, Fred en Ivo-uitglijder dodelijk. Dan moeten er doofpotten komen en onderzoeken worden stilgelegd, rapporten worden zwartgelakt en wordt lekken een van de belangrijkste middelen om een bres te slaan in het glimlach-offensief van de ander. En dat komt maar al te vaak uit. De politiek is in een veranderingsproces gestapt waarin de persoonlijke geloofwaardigheid belangrijker aan het worden is dan de inhoudelijk politieke lijn en heeft daarmee zijn eigen achilleshiel geschapen. En denk nou niet dat ouders met een minder ideaal figuur en inkomen, met minder ideale kinderen, met een gewoon minder wit gebit, niet zien dat ze naar een fake-wereld kijken in die reclamespotjes. En naar fake-botox-gezichten en fake borsten-die overeind blijven staan als de vrouw op haar rug ligt in de film. En naar een fake-wereld vol zogenaamde adequate en integere politici die geen spoor van twijfel hebben en nooit terugkomen op standpunten…. Ik zie het zelf dagelijks hoofdschuddend aan. Wat dat betreft hebben we nu een staatssecretaris migratie, Klaas, die het anders doet, maar Melanie draaide nog een maatregel terug “die ze nooit zo bedoeld had, als de tegenstanders hem lazen”. Zeg nou eens eerlijk dat je een mens bent die fouten maakt… Laat dat niet aan de onderzoeksjournalistiek over…

En ik denk dat er nog een factor meespeelt, en die is, ik schreef het al eerder, politici vertrouwen hun achterbannen niet meer. Waarom zou een burger die inhoudelijk denkt het politiek compromis dat de politicus met glimlach verdedigt ook als begin van zijn denken nemen. Een burger vindt eerder dat het compromis nooit gesloten had mogen worden en zal, geschoold als ie tegenwoordig is, zijn of haar eigen logica volgen en de politicus telkens weer in lastige situaties brengen. Wie bang is van 500 zich kapot vervelende jonge mannen in een weiland aan de rand van de stad, jonge mannen die onze vrouwen niet begrijpen en die wij niet begrijpen, die zal willen denken vanuit kleinere schaal, beheersbaarheid, en niet vanuit de logica van de IND/COA en een kabinet die snel grote groepen wil opvangen. Bestuurders gaan dan gesprekken nooit meer open in, kiezen te laat een moment dat op een confrontatie uitloopt en zien zich bevestigd in hun beeld over burgers die niet voor rede meer vatbaar lijken. Het vindt mekaar nooit. En wie de protesterenden dan afdoet als “..ist” versterkt hun gevoel van outcast zijn, onbelangrijk, van, als er dan niemand voor mijn belangen opkomt dan maar zelf en zo hard dat ze wel moeten schrikken en luisteren.

En er is vast meer dat het gedoe verklaart. Ik reken niet op een systeemverandering om het op te lossen. Het systeem Europa, een gekozen burgemeester dan maar? Nee, dat is lange baanwerk.
Ik stink er gedeeltelijk mee in, in de mannetjescultuur, en hoop dat er gewoon meer jonge mensen als Klaas komen die gewoon zeggen wat ze bedoelen en niet meer meedoen aan de politiek als reclamespotje. Mensen die eerlijk zeggen dat het moeilijk is en dat ze af en toe maar wat proberen omdat niets doen ook niet kan als er grote problemen zijn. Mensen die ook willen luisteren (hoor je Klaas? In Oranje wou dat nog niet zo best). En het probleem van Europa lossen we uiteindelijk ook wel een beetje gedeeltelijk op. Maar eerst, stoppen met die onzin die de politiek zelf heeft geschapen. Zeg het eens, eerlijk, tegen de mensen Kamp, dat je waarschijnlijk de energie-doelen niet haalt, dat we te lang hebben gewacht en geprofiteerd hebben van gas-productie en -export. Dat er veel mensen tegen windmolens zijn en de zonne-energie ook niet hard gaat. Dat het Nederlandse energienet niet geschikt is voor veel particuliere energieproductie met wind en zonnecellen omdat dat pieken oplevert op verkeerde momenten. Zeg het nou gewoon eerlijk, in plaats van de plastic glimlach over een energie-dialoog in de samenleving. Iedereen weet dat het fout gaat, zeg het dan…. En vraag hulp. Zou dat helpen????

Maar dat we rijp zouden zijn voor een nieuwe Hitler, dat we Wilders en Trump en andere clowns met die ogen moeten bekijken, dat het systeem in elkaar dondert… Ik denk eigenlijk van niet. Clowns maken wel misbruik van onze angst en gekwetstheid, maar we moeten er met een beetje boeren polderverstand toch uit kunnen komen? Of niet?