Het wordt weer tijd voor wat kritisch zelf-onderzoek, maar langs de weg van het fulmineren. Vrijdag was Jan Roos op bezoek bij Pauw in zijn jaaroverzicht. Wie de neuk is Jan Roos? Uitstapje:
In mijn puberteit genoot ik van van alles dat zich niks aantrok van wat de normale volwassen wereld vond van hoe je je te gedragen had. Elvis en James Dean waren daar toen voorbeelden van. Ik merkte dat dat overging. Langzaam. Er komt een moment dat je met een flauwe glimlach kijkt naar steeds nieuwe eigentijdse uitingen van hetzelfde fenomeen, een echo van wat je toen voelde en dacht als bron van die glimlach. De website ‘Geen Stijl’ was daarvan een voorbeeld. Inmiddels zijn Castricum en Weessies mannen van in de veertig die bij gebrek aan talent voor iets anders zijn blijven hangen in het onbeschoft en irritant gedrag dat bij hun puberale eerste uitingen hoorde. Jan Roos komt uit die school. Hij is de woordvoerder van het referendum over (we bedoelen tegen) het handelsverdrag met Oekraïne, gewoon omdat het leuk is “tegen” te zijn en te zien hoe ver je daarmee komt in de formele overheidswereld. (Daarvoor zattie bij Pauw, niet voor de vluchtelingen). Het zijn mannen die leven van handelen zonder dat laagje beschaving, tegen dat laagje beschaving, die onbeschaafd gedrag tv-fãhig en salonfähig proberen te maken. En daar graag de veelgeprezen Vrijheid van Meningsuiting en de journalistieke vrijheden voor misbruiken.

In de uitzending van Pauw kakelde Jan door van alles heen met als kernboodschap: voorkom dat vluchtelingen hierheen komen en stuur ze terug als dat ze wél lukt. Opvang in de eigen regio. Alsof ie na maanden veldonderzoek in Libanon en Turkije had gezien dat men daar in best wel menswaardige omstandigheden kan leven, de doodsdreiging in Syrië meevalt (en ook de risico’s en zwaarte van de tocht hierheen) en het eigenlijk louter testosteronrijke gelukzoekers betrof. En toen gebeurde het. Ik pakte mijn iPad om iets op twitter te gooien als “kunnen we Jan Roos niet laten opvangen die “eigen regio” die hij anderen met zoveel overtuiging gunt? Zijn wij van dat domme gelul af. #Pauw” Ik hield me nog net in. Als ik mijn impuls had gevolgd had ik me gemengd in het koor in het internetriool dat het dunne laagje beschaving had afgelegd en vuil spuit, anderen een wreed lot toewenst en zich niet verdiept in wat er echt is. Mijn eigen laagje is lang niet zo hardnekkig als ik zou willen. De minzame glimlach is dus niet alleen een echo, maar ook een uiting van een dicht onder de oppervlakte liggende bron van agressie tegen alles dat in potentie bedreigt waar ik voor sta. Angst dus?

Zaterdag werd het nog iets bitterder. De Deense regering besluit dat het alles van waarde behalve horloges, trouwringen en telefoons mag afpakken van vluchtelingen die zich melden als compensatie voor de kosten die de Deense overheid maakt voor hun opvang. Er kwamen reacties die me in eerste instantie wel bevielen, als ‘dat deden de Duitsers, lees Nazi’s, ook bij de Joden die naar het kamp gingen’. Ik stond op mijn achterste benen (fysiek kan ik niet veel anders maar qua temperament ben ik normaal iets gelijkmatiger). Inderdaad, ik heb de neiging om de reactie van de Denen op de vluchtelingencrisis langzamerhand als in één lijn te zien van wat ik van het fascisme begrijp. En dat heb ik ook met “daar moet een Piemel, vuurpijl, etc. in” wat we in Nederland meemaken. Ik zie dat het steeds normaler wordt om te vergeten dat we in een rijk en beschaafd land wonen en met tal van onbeschaafde kortsluitingen te reageren op dingen die we niet begrijpen en ons beangstigen. Ik zie dat Wilders’ geblaat over de Islam steeds meer navolgers krijgt, niet alleen onder kiezers, maar ook in het parlement is de toon allang sterk door zijn onbeschaafde oneliners veranderd. En ik begrijp dat niet goed en heb de neiging om met (on-)beschaafde humor (over Jan Roos) of met beschaafde vreselijke oordelen (over de Denen) te reageren. Ik voel mijn land, mijn beschaving wegglijden heb de neiging om me daartegen met verbaal en straffend geweld te verweren.

Erodeert het laagje nou alleen bij mij, erodeert het in het algemeen, erodeert het tijdelijk? Was het er eigenlijk ooit wel zo stabiel en algemeen als ik in mijn bron van agressie veronderstel. Ben ik zo boos en bang omdat ik altijd heb geweten dat mijn beschaafde wereld een fictie is en die bron van angst en agressie die ook in mij zit in zijn barbaarse konsekwenties elk moment in bloedvergieten en mensonwaardig gedrag kan uitbarsten? Sinds Kaijsers Schoonheid en Troost weet ik het eigenlijk wel. Laten we met elkaar echt aan de praat gaan (en blijven) voordat we allemaal derailleren…