De kiezer heeft altijd gelijk, of niet? Ik weet nog toen ik zat te mopperen over Fortuijn, dat mijn zoon me op deze manier de les las. Als rechtgeaarde democraat hoorde ik een beroerde en onwerkbare verkiezingsuitslag immers nooit aan de kiezer te wijten. En dat is nou precies een van de bekendste wring-punten in het beste bestel dat we kennen. Het volk krijgt niet de regering die het verdient, de volksvertegenwoordigers krijgen de kiezers die ze verdienen. Of loopt het rond? Dat ze elkaar verdienen?

Wij kregen -na marginale vooraankondigingen als Hans Janmaat en Boer Koekoek- Pim en later Verdonk en Wilders. De zelfingenomenheid van en in de Haagse kaasstolp zou er debet aan zijn. Italië kreeg Grillo. Berlusconi had als ‘crooner op een cruiseschip’ -je verzint het niet- al wat clowneske trekken, maar de echte clown Grillo is duidelijk anti-alles dat naar democratische organen en tradities ruikt. Berlusconi wilde die organen gebruiken om er nog beter van te worden. De democratie in Italië was al jaren machteloos, voortdurend wisselende regeringen en erg veel waarschijnlijke maffia-invloed. Berlusconi stabiliseerde wel, maar was zo duidelijk met zijn eigen glamour en feestje bezig dat het verschil klein was. Amerika heeft nu Trump. Je kunt je afvragen waar dat mee te maken heeft. Een serie Presidenten die zich beter presenteren dan ze regeren? De machteloosheid van Obama tegenover een conservatief congres? Dynastieën van rijken als Kennedy, Clinton en Bush in een democratie die in het land van “the god-blessed people” alle machtsposities aan een kleine incrowd geeft? En waar kwam Obama dan vandaan? Intermezzo-man?

Of ligt het helemaal niet aan de politiek? Is in dit geval de politieke versplintering een gevolg van radicale en snelle veranderingen in de samenleving? Lijkt me eerder waarschijnlijk eigenlijk. Ja en natuurlijk heeft ‘de politiek’ opvattingen gehad over die veranderingen en er zo een beetje aan bijgedragen. Maar, de vergruizing van de zuilen was niet de wil van de meerderheid van de politiek, bijvoorbeeld. En dat we in de jaren 50 en 60 gastarbeiders gingen werven in Turkije en Marokko ook niet. En dat er zoveel maakindustrie naar arme landen is getrokken ook niet. En dat de hele wereld continu op je mobieltje te volgen is, is ook geen verdienste van de politiek. Dat we voortdurend worden opgejut tot consumeren door reclame die mijn wereldje spiegelt aan een wereld die net iets idealer is en onbereikbaar is voor me, ook niet. Dat veel mensen het gevoel hebben dat ze er alleen voor staan en dat wat ze wel hebben voortdurend wordt bedreigd… kan ik me voorstellen. Dat die mensen politici en bankiers zien, die wel steeds roepen dat de burger en de klant centraal staat, maar er niet in slagen om dat ook te bewerkstelligen, zal ze moedeloos maken.

Ik weet het, de politieke praktijk is weerbarstiger dan de theorie uit je verkiezingsprogramma of je persoonlijke overtuiging. In de wereld waarin steeds meer mensen eigen verschillende meningen hebben is het voortdurend geven en nemen. En als je dan na lang onderhandelen met je tegenstanders in de verkiezingsstrijd een regeringsprogramma hebt, moet je daarvan in Europa in vergelijkbare onderhandelingen ook weer veel inleveren. En dat je dan net doet alsof dat niet zo is, als je voortdurend uitlegt dat het meevalt en geen verraad pleegt aan je principes, dat lijkt ook onvermijdelijk. Nee, ik ben hier niet plotseling overnight mild over geworden, ik erger me nog steeds kapot aan doorzichtig gespin en geknoei met de waarheid, maar ik zie ook dat het, net als inhoudelijke compromissen, een bij het politieke leven horend kwaad is geworden. Je toont je niet zwak, je geeft geen verlies toe, je wordt afgemaakt als je met lege handen terugmoet. Zie de martelgang van Mark Rutte over de gebroken verkiezingsbelofte over Griekenland: Hij werd in de publieke arena door alle andere beloftenbrekers tot de Pinocchio van de lage landen gebombardeerd.

Maar het effect van deze onafwendbare machteloze politieke praktijk lijkt ook duidelijk. Kiezers zien de door hen gekozen leiders door warm asfalt waden, door de stroop van de politieke praktijk. Traag, onmerkbaar traag vooruit en soms als een Echternach-dictator achteruit. En die intussen maar roepen hoe goed ze het doen. Ze zien de onmacht van mensen die belasting willen verlagen en ze toch verhogen, die de Grieken niet meer willen lenen en het toch doen, die de hulpeloze bejaarden zorg willen verlenen en die zorg afbreken, die naar nieuwe energie willen, maar nauwelijks windmolens weten te plaatsen. De maatschappelijke vooruitgang, de grote politieke openheid maakt de relatieve onmacht van de belovers en ideologen in verkiezingstijd onbarmhartig zichtbaar. En zie hier de voedingsbodem voor de clowns. perioden van grote maatschappelijke veranderingen kenmerken zich door het afbrokkelen en machteloos worden van oude instituties en door soms belachelijke experimentele vormen van protest en vernieuwing, het zijn nu nog clowns in de politiek en initiatieven van bezorgde burgers erbuiten…

En laat ik het hier maar niet teveel over de beschamende machteloosheid rond de vluchtelingen hebben.
Ik heb er al eerder over geschreven dat de moderne vluchtelingen een symbool zijn van de emancipatie van uitgebuite landen en volkeren, vanuit de koloniale tijd en de tijd dat we het midden-oosten als oliebron wilden leegroven, waarbij we grenzen bedachten die Frankrijk en Engeland wel aardig uitkwamen en weinig te maken hadden met wat er daar onder de mensen leefde. En dat we een “hulppolitiek” voeren nu, die neoliberaal is en daardoor neokoloniaal: westerse bedrijven moeten voordelen hebben van het brengen van meer moderne economie naar arme landen. En als we dan al iets bijdragen in de recente politiek, zijn het dingen als:
– de manier waarop we dictatoriale regimes in het zadel hielpen en hielden als het in ons belang was. Daarmee droegen we bij aan de frustratie van grote groepen jonge mensen die meer willen en een wereld zien op tv, film en internet die onbereikbaar is voor ze
– of andersom, als we dachten dat de Taliban die rare Russen wel eens zou kunnen verjagen, financierden we verzetsbewegingen die chaos bewerkstelligden
– de manier waarop we ‘als politieagenten van de wereld’ met arrogantie en geweld zo af en toe orde op zaken gingen stellen en als we de boel gesloopt hadden vertrokken we weer, zie Irak, zie Libië, zie zo veel meer, met die neoliberale steun voor de opbouw erna, waar de mensen daar dwars doorheen kijken.
Ze kloppen nu massaal aan de deur. De golf is groot, men wil voor de winter onder dak zijn, maar zal ook aanhouden. Het is een illusie dat grenzen dicht kunnen. Onze reacties die gestoeld zijn op het beschermen van onze welvaart, spelen mensensmokkelaars in de kaart. Europa kan zich niet verenigen. Merkel doet haar best, maar het wil nauwelijks. Gelukkig doet het volk het nu zelf. Rutte denkt nog even na binnen zijn coalitie en houdt de kaarten gezien het komende Europees voorzitterschap voor de borst. Hij kan zijn komende voorzitterschap versjteren door nu te erg uitgesproken te zijn. Gelukkig hebben we het volk, geleid door ‘softe’ BN-ers nog…. Onze eigen clowns….