Niet dat dat depressieve cynisme van Houellebecq nou voor mij de maat der dingen is, of die gedachte dat het verlangen naar seks, de hoofdzonde begeerte, nou altijd de belangrijkste emotie is, of macht. Leid nou uit aflevering 1 nou niet af dat voor mij het leven bestaat uit lijden met een randje prettige toevalligheden of zo. Maar als ik vragen heb bij de dingen die de uitvinder en de oplosser in de mens -in mij dus ook- bewegen, komen die voort uit de gedachte, de ervaring, dat die ingenieur niet mijn enige gedaante is.
In Houellebecq’s Mogelijkheid van een Eiland, ontdekt de moderne ouder wordende mens -na eerst het gemak van de vrije liefde te hebben ontdekt, of liever vrije seks- ook het gemak van het steeds ruimer wordende scala aan zelfmoordmogelijkheden, als de begeerte harder brandt omdat hij niet meer kan worden geblust en het leven ondragelijk maakt. En vervolgens wordt de mens vervangen door iets wat op een kloon lijkt, als 18jarige met zijn DNA wordt geboren, met een kopie van zijn neurale netwerken. De nakomelingen leven in eenzaamheid, zonder menselijk kontakt anders dan chatverkeer met een enkeling. Eten niet, leven achter een computerscherm in beschermde compounds, waar buiten de mensen -wilden genoemd- doorgaan met neuken, moorden, honger hebben en onsmakelijke rituelen. De opdracht van de nieuwe mens was om begeerte, seks, angst voor elkaar, ongelijkwaardigheid te overstijgen en dan zouden de verlossers terugkomen.
Ik maakte de beweging naar de wereldliteratuur. Nou ja, de joods-westerse literatuur dan. Daarbuiten ken ik niet zoveel. Neem nou alle gedoe over schuld en boete. Oedipus en Dostojewski. Wat gebeurt er door en met mensen die door schuldgevoel -dat naar verluid in de Arabische literatuur een veel minder prominente plek inneemt- worden gekweld. Wat betekent de knieval voor de mensen in Hiroshima die enkele grote atoomgeleerden vlak na de tweede wereldoorlog maakten? Alle koningsdrama’s van Shakespeare zitten vol met dilemma’s over keuzen tussen het “eigen bloed” van familie en het eigen of landsbelang. De meeste humor vind je terug in boeken en stukken die gaan over rechtschapen mensen die pompeus en vervuld van hun eigen goedheid over hun domheid struikelen, oei van ethisch denken vervulde wetenschappers… een spiegel?
Het contrast hiervan met de mensen die met intellect en ethiek in de serie van Bas naar deze materie keken was zo groot, dat ik het intellect van de voorspeller van de vindingen van de toekomstige uitvinders, en de ethicus die zich afvroeg wat je moest met het gebruik ervan wil relativeren. Ik miste de mens zelf, als vat vol tegenstrijdigheden. Ik miste de bronnen van oorlog en vrede, van onderdrukking en revolutie…. De mens, met al zijn conflicterende stemmingen en emoties. Het was alsof ik naar een econoom zat te kijken die nog geloofde in de homo economicus. de mens die rationeel het economisch nuttigheidsoptimum kiest uit al zijn alternatieven. De homo politicus die kiest op basis van uit zijn hoofd geleerde en begrepen verkiezingsprogramma’s, de homo sociologicus, die zijn egoïsme dempt op basis van een goed begrepen algemeen belang. Dat zijn we allemaal ook, af en toe, een beetje, maar we zijn ook heel vaak domme impulsieve, egocentrische bange klootzakken. En we zijn ook vaak buitengewoon berekenend malicieus. En we zijn ook af en toe gewoon niet goed bij ons hoofd en in paniek. Of verliefd, wat volgens sommigen op hetzelfde neerkomt. En ook heel vaak slachtoffer van ons eigen niet begrijpen. En ik heb bij de materie die Bas aan de orde stelde ook behoefte aan de vragen die daarbij horen. Bij die irrationele en onvolkomen kant.
Ik bedoel, als mensen 500 jaar oud kunnen worden, wordt dan het belang dat je aan “een” leven hecht, of aan je eigen leven, zoveel groter dat het oorlog of misdaad zal remmen? Dan wordt het tijd dat we er hard aan gaan werken. Of neemt de kans op een uitvergroot egoïsme toe, als je je realiseert dat je belang hebt bij een zolang verzekerde prettige toekomst? Dan liever niet. Sociologisch/demografisch gezien moet het leiden tot een ongelofelijke hoeveelheid mensen (we leven met z’n nu 7 miljarden: uh, 12 keer zo lang: 84 miljard? Als we ons niet vaker gaan voortplanten that is) waarvan er dan niet 4 miljard in armoe en onderdrukking leven, maar meer dan 50…. hoezo minder oorlog en onderdrukking? Water en grondstoffen….. Dat wordt een grote puinhoop die het slechtste in ons bovenhaalt…
Als dankzij google 84 punt 0 straks iedereen direct vanaf zijn geboorte kennis heeft, actief overal bij kunnend dankzij extra geïmplanteerde geheugens en verwerkingseenheden… wat gebeurt er dan met een van de heerlijkste menselijke eigenschappen, nieuwsgierigheid? Nieuwsgierigheid, dat waar een kind van gaat bewegen? Waar de eerste helft van ons seksuele bestaan op is gebouwd? Dat wat een deel van de dynamiek is waaruit sociale vermogens en verbindingen ontstaan? Leidt die vermeerderde kennis tot verminderde uitbuiting van dommere mensen? Leidt de kennis van wat vrouwen denken en voelen tot minder onderdrukking van de vrouw door mannen of juist tot meer? Wordt de strijd tussen de seksen harder of verdwijnt ie juist?
We maken de laatste jaren mee dat mensen die moeite hebben te bevatten wat er allemaal in de wereld gebeurt, de neiging hebben om te willen terug kruipen in oude cocons. Ze gaan dan niet stilletjes op een internetvrij stukje platteland wonen, nee, men organiseert een politieke beweging die nu bijna een vijfde van de kiezers zou mobiliseren. De grenzen moeten dicht, Weg met de euro, Marokkanen eruit.
Wat heeft het voor maatschappelijke en politieke gevolgen als we steeds meer gaan zien en begrijpen wat de emanciperende ex-koloniale volkeren bezielt?
En dan is er dat veld van religie en spiritualiteit. Als we steeds meer gaan begrijpen en weten, en steeds meer kunnen bijdragen aan de evolutie en de schepping, door invloed op ons nageslacht en implanteren van techniek, wat betekent dat voor die malle eigenschap van mensen dat ze op zoek zijn naar zingeving… of buiten henzelf in een religieus kader met een god en een kerk, en/of spiritueel in zichzelf door oefening, onderzoek en meditatie. We kunnen die nieuwe wereld nu wel alleen met filosofie en ethiek benaderen, maar de relatie met de religieuze en spirituele mens is minstens ook tweezijdig. Enerzijds is religie en spiritualiteit een bron van oordeel erover en verhouding ertoe, anderzijds levert de vooruitgang van wetenschap en het hersenonderzoek regelmatig dingen op die tot bijstelling van religieuze waarheden en het belang ervan leiden. Dat geloof en die levensvisie wordt waarschijnlijk steeds vloeibaarder voor een deel van de mensheid en steeds harder voor een ander deel? Er zijn mensen door gelovige andere mensen opgesloten en vermoord omdat ze erachter kwamen dat de aarde niet iets plats was waar een zon omheen draaide. Moslim-extremisme heeft gedeeltelijk ook met de arrogante decadentie van westerse wetenschap te maken die de soetra’s van Mohammed in een ander daglicht plaatsen. Het willen begrijpen wie we zijn en onze behoefte om ons daaromtrent met gelijkgestemden te omringen… zal dat niet tot nog grotere verwarring en geweld leiden of beschermt google 84 punt 0 ons daar ook tegen?
Er zijn dus echt vragen te over die ik minstens zo spannend vind. Kom op Bas…