Van ouder worden word je niet mooier, toleranter, milder. Je raakt niet meer in balans. Denk ik tenminste. Ook een beetje uit ervaring. En ook een beetje tegen mijn zin. Want ik heb me er vaak op betrapt dat ik van veel dingen, en ook van ouder worden, een mooie voorstelling heb. En ik heb die voorstelling behangen met hoop, hoop om zo mooi ouder te mogen worden. Er zijn ook van die leuke foto’s van aanminnelijke oudjes. Die met liefde naar jong spul kijken. Zoveel geduld hebben met kleinkinderen. En als ze al ondeugend mogen zijn dan leuk ondeugend. Benidorm-bastards. Ja je gaat dan bijna denken dat je als mens voor jezelf en je omgeving vanzelf aangenamer wordt. Op moeilijke momenten kan je dan altijd nog denken: kwestie van geduld, nog even wachten, het komt vanzelf goed. Het leven wordt leuker en wij ook. Maar nee. Ook een illusie.
Adriaan van Dis beschrijft in zijn laatste boek (Ik kom terug) het einde van zijn moeder en zijn worsteling om “bij haar” te komen. Nog even afgezien van de rafels en de pijn van de fysieke aftakeling, maar de scherpte van haar gekke eigenschappen, haar zelf-beschermings-technieken, haar vermogen om pijn te doen, blijven in tact of krijgen zelfs meer reliëf. Van Dis schrijft over het inkoken van soep, tot de kern over is en onvermijdbaar wordt (je kunt er niet meer omheen slobberen), onverhuld, zo ligt tegen het einde het lieve, het pijnlijke, het gekwetste en kwetsende als in één hand bij elkaar. In één hand, maar niet overzichtelijk en niet zo maar te duiden. Zo laat ze bijvoorbeeld op den duur alle tekenen van beschaving in haar garderobe los omdat een huispak of campingsmoking gemakkelijker is dan een jurk en koopt in de catalogi van de postorderbedrijven een boel goedkope en kleurige zooi, maar wil toch niemand met ongekamde haren onder ogen komen. Wil niemand laten merken dat ze eigenlijk bankroet is en een schuld achterlaat. Op cruciale momenten blijft ze liegen om een beeld over zichzelf in stand te houden dat er niet meer is en waar ze verder niet meer naar leeft. Denk niet dat het wegvallen van de behoefte om voortdurend het masker te poetsen waar je je achter verborgen hebt zo maar gebeurt. Het gebeurt in golven, met tegenstrijdigheden, met dwars verzet en chantage. Ze wil dood en ze wil niet dood. Voor iemand die dood wil heeft ze een boel noten op haar zang en een boel techniek om haar zin te krijgen. En ze heeft vooral veel techniek om mensen niet te dichtbij te laten komen, ook haar kinderen niet.
Het boek is lichtvoetig geschreven en ontluistert respectvol. Respectvol naar de oude vrouw en haar laatste nukken en kwetsbaarheid, lichtvoetig in van Dis’ beschrijving van zijn eigen reacties van woede, wanhoop en frustratie, van vertedering en liefde, van toewijding en verzet tegen zijn eigen toegeeflijkheid. Wat hij vooral ontmaskert is zijn eigen behoefte aan liefde, op 65jarige leeftijd, de liefde van zijn moeder, een gekwetste vrouw van in de negentig, nog steeds. Wie ziet dat er in die vrouw van meer dan 90 zoveel nooit overgaat, kan, zo las ik het tenminste, iets als toegeeflijkheid ontdekken voor zichzelf en wat bij hem zelf niet, nooit, overgaat.
Leonard Cohen schreef in Anthem een beroemde regel “There is a crack, a crack in everything, that’s how the light gets in”. Als je dat lied, dat hij op zijn oude dag in zijn shows met zijn kapotte stem nog steeds zingt, overzet naar dit thema….Hoe ouwer hoe gekker? Of hoe meer cracks en dus meer licht van binnen? En durf je, als je naar jezelf kijkt, naar je eigen ouder worden, te zien dat er steeds meer water uit de soep verdampt maar dat de gekkigheid, de angsten, de kwetsbaarheid, de nukkigheid, de agressie, de gemeenheid niet zomaar mee verdampt? Dat je behoefte om lief gehad te zijn en gezien te worden niet overgaat als je oud wordt ook als je je eigen tekortschieten op dit vlak onder ogen ziet? Dat je scherpe randjes wel eens zomaar vanzelf niet mild en zacht worden maar nog scherper? En durf je dat te accepteren? En vooral kinderen van al deze idiote babyboomers die nu staan in te dampen rond hun al dan niet vette pensioen, weest gewaarschuwd, opa en oma worden niet zomaar liever of forever young op hun lieve manier. Ze raken wel steeds meer verlicht in hun steeds meer aan het daglicht tredende onvolkomenheid, en als je goed kijkt, kinderen, kan je een beetje mee verlicht raken, Zoals Adriaan….
Maar weest gewaarschuwd, een hele brede generatie van hete, scherpe, ingedampte soep staat voor de deur en de verzorgingsstaat is te arm om te regelen dat je er geen omkijken naar hebt. Kijk, kijk er naar om, zie licht, gekke cracks genoeg. De mens is te mooi om perfect te zijn of te worden.