Ik was 19 toen ik leerde wat instituties waren: gestandaardiseerde manieren waarop een samenleving dingen regelt en oplost. Die gestandaardiseerde manier leidt tot organisaties en vaste patronen die mensen zekerheid geven en de samenleving een voldoende mate van stabiliteit en voorspelbaarheid. De-institutionalisering treedt op als die patronen eroderen, met uiteraard de dito onvoorspelbaarheid, gebrek aan stabiliteit en ontreddering bij een deel van de samenleving. Ik keek er onder de indruk naar. Het huwelijk was zo’n institutie. Het bestaat als zodanig niet, het is een abstractie met een sterke emotionele en symboolwaarde (toen), maar iedereen trouwde, we hebben er een smak wetgeving omheen gebouwd. En kijk… de bisschoppen hebben dezer dagen nog een keer besloten het signaal van de paus naast zich neer te leggen dat men respect en gastvrijheid naar andere samenlevingsvormen en seksuele bedradingen zou moeten betrachten en men handhaaft zijn smalende, afwijzende en discriminerende standpunt. Nou is de kerk zelf zo’n (in het westen) afbrokkelende institutie. En dan ook nog een institutie die kennelijk niet in staat is om haar eigen kernboodschap van liefde en respect uit te breiden naar patronen die men niet begrijpt. Maar is een dergelijk onvermogen nou niet net een belangrijk symptoom van de-institutionalisering?

Om me heen kijkend zie ik erg veel de-institutionalisering. Neem het parlement. Van oudsher een verzameling gekozen wijze mensen die gezaghebbend en op basis van visie en kennis op een wijze manier besluiten neemt die een boeiende toekomst van het land in het verschiet brengen. We hebben Ton Elias in de laatste weken een onderzoek zien doen en rapport zien uitbrengen over debacles in de automatisering. Politieke druk en compromissen, gepaard gaande met een groot gebrek aan kennis van zaken leiden tot een gemiddeld verlies van 1,5 miljard per jaar. Terwijl de inkt nog droogt en de persconferenties nog zoemen, as we speak and read… gaat VVD-collega van VVD-er Ton, Betty de Boer, een boel druk staan genereren dat de OV-chipkaart midden volgend jaar nou eens moet worden vervangen door een moderner alternatief. “De techniek is er” riep ze nadat ze een keer met haar mobieltje had geparkeerd. Wat is hier aan de hand? Is de wijsheid, de visie en de kennis van zaken zo uitgehold en verdwenen, in zo ver gaande mate vervangen door hol mediageniek gebazel? Het lijkt er wel op. Het klinkt als leegte, ijdelheid en onvermogen, zolang het maar scoort, en omdat de nieuwsmedia onder dezelfde holle, lege en suffige scoringsdruk lijken te staan lukt dat scoren ook nog. In plaats dat Betty geboeid de Kamer wordt uitgesleept door een arrestatieteam dat de democratie moet beschermen tegen ijdeltuiterij en leeghoofdigheid, hijsen de media haar allen op het schild.

Ach ja de media. We krijgen de indruk dat krullenbolleboos Sander Dekker het publieke bestel aan het aanpakken is. Nou staat dat bestel inderdaad onder rechtse politieke druk, waar. Maar het lijkt er veel op dat hij weinig meer doet dan de zelfverdediging die de omroep zelf in een advies aan de regering heeft opgestuurd overnemen. Maar ook dat bestel de-institutionaliseert. Vroeger waren omroepen een redelijk dekkende variant van de verzuilde wereld, De meerderheid van het volk was wel ergens lid van. Intussen is na de komst van de commerciële omroep er iets ontstaan dat concurrentie heet. Er is kijkcijferterreur gekomen. Jonge mensen worden nauwelijks nog lid. Omroepen hebben (op de EO na denk ik en misschien de VPRO) geen of een sterk afkalvende vertegenwoordigende werking meer. De publieke omroep is al twintig jaar commercieel en vertrut net zo hard mee als de commerciële wereld zelf. Zie bijvoorbeeld de prominente plek die de op handen zijnde scheiding tussen Onno&Albert krijgt in het journaal van de NOS. Schaamteverwekkende verkleutering. En de BBC heeft hetzelfde lot ondergaan dus alsjeblieft Sander, spaar ons en bescherm ons tegen dezelfde leegheid, ijdelheid van bekende Nederlanders in “Quizzen waar je wat van leert” als waaronder de BBC lijdt in de concurrentie tegen Murdock cs. Intussen vrees ik voor het verder naar de nacht verdwijnen van verdiepingsprogramma’s, kunst, innovatie en documentaires als ook hier de VVD gelijk krijgt. De omroep, die in zijn totale kabelpakket en web, langzamerhand meer lijkt op Action dan een Bijenkorf met een fatsoenlijke boekwinkel, zal die verder vervlakken of blijven innovatieve VPRO-achtige dingen een volwaardige en herkenbare plek houden?

Het zelfde verhaal kunnen we houden voor de polder. De bonden waarvan nog maar 20% van de werkenden lid is en die, dat ziet zelfs VNO/NCW nog, nodig zijn als tegenkracht tegen overheid en werkgevers verbrokkelen en vervlakken. Ook daar identiteit-uithollende fusies die niet erg lukken en waarschijnlijk het tij niet kunnen keren

Maar ook voetbalclubs zijn niet meer van de supporters, maar van het internationale bulkkapitaal. Misschien zijn de supporters wel meer eigendom van de club dan andersom. Nog niet helemaal kneedbaar, maar… Toch, hoe lang nog blijven supporters trouw aan de iconen van de club, als er in Manchester City maar één Engelsman meedoet, Frank Lampard, die vorig jaar nog vrijwel de enige Engelsman was die meedeed bij Chelsea? Waar hou je dan als supporter nog van? Van een naam? Van een logo? Van een uitbuitend bedrijf dat per ongeluk in je stad staat? Hoe organiseer je eenheid en verbroedering in een geanonimiseerde massa, die een inmiddels van plaatselijke helden leeg gemaakt “gebouw” bevolken. Vreemd, dat ze in Manchester trots zijn dat ze van Gaal konden strikken, en in Southampton Koemannen hebben gestrikt. Wat is dat? Hoe vluchtig wordt binding als het op dat soort leegte is gebaseerd, die waarschijnlijk over een of twee jaar weer door een ander wordt weggekocht?

Individualisering, commercialisering, lijken sleutelbegrippen in dat verkruimelen en leegmaken van instituties. Maar wat is de spiegel ervan, die destabilisering en onzekerheid? Die onthechting, het verzet tegen verandering en klampen aan oude waarden die je niet meer begrijpt maar toch?
Paarse bisschoppen die zich verzetten tegen andere vormen van liefde dan die, die 2000 jaar geleden werden gepredikt? Jihadi’s die Delft en den Haag de rug toekeren of zelfs Muiden niet meer zien zitten? De massa heeft een stem gekregen op internet. Daar gebeurt veel leuks, maar er is ook dat riool van haat en verbaal geweld. En ontstaat daar dan angst van voor ontreddering? Zaait de uiting van de ontredderde, ontreddering bij de twijfelaar? Tommy Wieringa stelde de onbeschaafde en onbeschofte wijze waarop de voorstanders van het behoud van Zwarte Piet zich manifesteerden aan de kaak en doet de voorspelling dat als Zwarte Piet verdwijnt, dat niet komt door die paar beledigde tegenstanders, maar door het niveau van hen die hem verdedigen. Is angst en ontreddering een vicieuze cirkel, die zichzelf als een vliegwiel nog wel even blijft versnellen?

Ook in de politiek blijkt systematische verkettering, de scheldkanonnades die daar een gevolg van zijn in media en kroegen, een wijze en fatsoenlijke dialoog, gebaseerd op kennis en feiten en vanuit een opbouwende toekomstvisie te vervangen. De verdediging daartegen is de tv-genieke “kop” die door handige ex-journalisten en PR-mensen voorgestelde tekstjes voorlezen, ook al hebben ze geen benul van waarover het gaat. De identificatie met inhoud, met de visie en de lijn, wordt vervangen door een leeg logo, een prettig ogende woordvoerder en keurig gepoetste gelegenheidstekstjes. Alsof de man en vrouw en vooral de jonge mensen op de straat dat niet doorhebben en afdoen als van hetzelfde gehalte als het zonnige gezinnetje dat bij de Jumbo winkelt in de reclame.

Het spannende van de-institutionalisering is dan, dus, dat de afkalvende instituties zich gaan verdedigen op een manier die hen nog soepeler door de mand laat vallen. Ze kunnen er niet mee omgaan. Ze gaan hun schaal vergroten als de schaalvergroting tot gebrek aan identificatie heeft geleid. Ze gaan fuseren als hun herkenbaarheid en daarmee zichtbaar nut is afgenomen. Ze commercialiseren en vertrutten als de commercialsering en vertrutting wint, terwijl hun opdracht juist is om kwaliteit te bieden als tegenwicht. Plezier in sport wordt business en als supportersrellen daarmee blijken samen te hangen, als, dan is verdere vercommercialisering een gotspe. Je verkettert liefde als kerk waar liefde je boodschap is. Alsof je als vegetarische winkels de plofkippen gaat verkopen als die het bij Appie en Dirk zo goed doen….

Als al de symbolen, van het logo van de voetbalclub, van de vakbond, de partij, de omroep, de kerk, de krant die we niet meer trouw blijven, leeg worden gemaakt en de identificatie mogelijk makende inhoud vervangen door de plastic tv-genieke spinnende PR-mensen en malle defensieve campagnes, is dan een dergelijke ongeremde stroom van beledigbaarheid die handig via complottheorieën zondebokken zoekt niet logisch? Wordt het niet tijd voor minder… minder… maar dan van schaalvergroting en onechte PR-praatjes die dit riool uitlokken? Wordt het niet tijd om schaal te verkleinen en vertegenwoordigers weer kenbaar te maken, op straat, om de hoek? Dat je zn moeder nog hebt gekend…Vooral in de politiek? Maar ook in concrete kerkgemeenschappen die zoekende homostellen een thuis weten te geven… in plaatselijke afdelingen van bonden die steun geven in plaats van korting op een consumptieartikel? Moeten we de stadsregio niet het scharnierpunt maken in de politiek, de regionale zorginstellingen, onderwijsinstellingen kringloopwinkels en voedselbanken niet centraal stellen in de ouderenzorg en werkloosheidsbestrijding in plaats van landelijke campagnes, regels en controles?

Niet langer tegenspartelen, maar ga eens moeite doen om jezelf opnieuw uit te vinden…. En bezorgde lezer… meng u in het debat… het is zo hard nodig