In “de toekomst als misverstand” heb je het nou wel over een schrijver, die ergens in je huist, die jou als dramatische persoon ontwerpt en vervolgens ga jij aan de slag om dat leven te leiden enzo, maar wie is dat dan, wie schrijft hier? En wie leeft dat leven dan? En wie neemt dan waar, is zich bewust?
Ja klopt. Dat zijn de lastige vragen die ik (nog) vermeden heb, omdat het zoeken naar antwoorden op die vraag nog tot meer omkeringen en tegenstrijdigheden aanleiding kan geven. En trouwens mij, als schrijver van deze blogs, nog meer in verwarring brengen. En je vraagt hier nog maar alleen naar “wie” en niet naar de processen die zich daarbij afspelen.
Laten we het even bij die wie-vraag houden. Ik bedoel, laatst op internet zag ik een plaatje van een poesje dat haar zelfportret schilderde en het beeld dat ontstond was een tijger. De vraag is dan niet alleen of we niet allemaal zo’n dromende dramaschrijver in ons hebben die ons het beeld voortovert van de held die we zouden willen zijn, maar of er niet tegelijkertijd een andere “wie” is die ons, goddank waarschijnlijk, lachend vertelt dat t allemaal niet reëel is, of die weet dat het teveel moeite is en zo voortdurend hindert om die held ook uit te hangen. En is dat dan het drama dat je van Ortega Y Gasset citeerde?

Ja, dat is een oud thema. Er is niet alleen een dromend ego dat zichzelf belangrijk vindt en centraal plaatst, er is ook een net zo dromend superego dat je vertelt hoe je je gedragen moet. Ook dat is een idealen scheppende deelidentiteit. Ja hij remt als geweten, maar is ook een benauwend strenge opdrachtgever gezien de waarden die ze je oplegt. Oude psychologen brachten nogal wat verschillen aan in die beelden, maar eigenlijk lijken ze sterk op elkaar. Bij elkaar scheppen ze de gewetensvolle held. Bij elkaar maken ze de scheiding tussen het individu en omgeving scherp. Maar als je ze onderscheidt “schrijven” ze beiden aan de roman van je leven. Beiden zijn ze hardvochtig en oordelend. Het superego kijkt toe hoe je het deed (wat je ook aan het doen was) en vertelt je hoeveel het nog beter kon, en als dat veel was bezorgt hij je ergens in je lijf een vervelend gevoel. Maar, en dan even over je derde wie, dat superego is niet “de” bewuste getuige. Want die ziet dat superego staan met zijn opgeheven vingertje, met bijvoorbeeld: “zo daar was je weer te laat met melden wat je eigenlijk zelf wou he, en ging je mee in de redenering van de ander. Weer een kans verspeeld”. Er is een derde, of misschien een vierde zelfs, die het allemaal zonder oordeel ziet gebeuren… Dat noem ik de bewuste getuige. Een getuige die boven dat ego-gedoe uitgaat, niet meehandelt of dat handelen probeert te sturen, er eigenlijk, tijdloos, altijd is, niet oordeelt. Bewustzijn….
Maar wie schrijft of schrijven er dan? Dat tijdloze bewustzijn kennelijk niet.

Tja, weet ik niet. Ik denk het eigenlijk niet. Het gaat er nu om te zien of we greep kunnen krijgen op het ontstaan van de romanfiguur en zijn missie. Ik gebruik daarvoor nogal eens de figuur van de metafoor van het eikeltje. Als volwassenen zeggen we tegen een kind dat een eik uit een eikel groeit. Toch weten we dat een eikeltje niet alle materie bevat waar de latere eik uit bestaat. In een eikeltje bevindt zich een, hoe zal ik noemen, aanleg, blauwdruk, potentie, om uit de wisselwerking tussen de aanleg en de omgeving een eik te laten ontstaan. De eik groeit uit materiaal in zijn biotoop, uit water dat van buiten die biotoop komt en van zonne-energie die van buiten de aarde komt. Die wisselwerking transformeert de biotoop tot een eik. En als die eik sterft, transformeert de eik terug tot biotoop, waaruit via transformatieprocessen allerlei andere levensvormen ontstaan waarin materiaal van de eik doorleeft. Die kringloop snappen we nu. Maar geldt dat ook niet voor de processen die vormend zijn voor de romanfiguur die we zijn met onze missie?
Je bedoelt dat onze aanleg, in wisselwerking met onze omgeving, of misschien zelfs liever andersom, dat onze omgeving via onze aanleg zich transformeert in de Don Quichotte die we leven inclusief onze zegepralen en lijdenswegen?
Ja. En in onze synchrone wetenschappelijke ontdekkingen, in soms opvallend gelijksoortige veranderingen die zich voordoen in kunst, wetenschap en religie…
Ho, even wachten, eerst kleinschalig. Ik snap dat verhalen, voorbeeldgedrag en zo van je ouders, hun reactie op gebeurtenissen in het leven jouw instelling tegenover jezelf mee vormgeven. Later komen daar vriendjes en vriendinnetjes bij, leraren, collega’s.
Ja en wat daar vooral bijhoort is de mate waarin dat gedrag plaatsvindt in een liefdevol of een vijandelijk klimaat. Een eik die in de duinen probeert groot te worden schopt het daarmee lang niet ze ver als een eik op de Veluwe, ongeacht aanleg of voorbeeldgedrag. Een moeder die rookt en drinkt tijdens de zwangerschap beïnvloedt het gedrag van het DNA van het kind al voor de rest van het leven. Een liefdevol klimaat is dus niet alleen een vorm van voorbeeldgedrag, het beïnvloedt heel sterk de vraag of de hoofdpersoon een tobberige vechter zal worden of een zorgzame beschermer om eens iets geks te noemen. Maar wat bedoel je met eerst kleinschalig?
Nou je had het over stromingen in kunst en wetenschap en regen uit andere werelddelen en zonne-energie. Dat lijkt op van die “zo boven zo beneden” en “we zijn allemaal sterrenstof” achtige verhalen waarmee we in de zestiger jaren esoterisch werden en aan astrologie gingen doen. Ik geloof wel dat we beïnvloed worden door televisie en litteratuur bijvoorbeeld. En als ik er even over doordenk… organisatieculturen die erg dwingend kunnen worden op je denkbeelden, de vluchtigheid die internet met sociale media veroorzaakt, we kennen van veel meer de oppervlakte en van veel minder de diepte….
Daar wou ik ook heen. Ik ben opgegroeid met een hele generatie Amerikaanse filmhelden, die in hun eentje het opnamen tegen het slechte in de wereld en met een hele sterke waardenset, een sterk rechtvaardigheidsgevoel. Dat is een heel ander soort held dan Tijl Uilenspiegel, de brave soldaat Schwejk, Papageno of noem maar op die een aantal generaties eerder in de mode waren.
Ja klopt. Ik vermoed dat de manier waarop Disney ons de sprookjes vertelt heel andere gevolgen heeft voor de patronen die zich in kinderhoofdjes vestigen dan de oorspronkelijke. Ik durf niet te voorspellen welke rol Japans/Amerikaanse helden die in computerspelletjes hele dorpen uitmoorden en met auto’s volk omrijden dat in de weg loopt in de zelfbedachte levensverhalen van de volgende generatie gaan spelen. Maar dat die patronen in de verhalen en keuzes zichtbaar zullen worden zoals het weer af te lezen is uit de dikte van de jaarringen van een omgezaagde eik, ja daarvan ben ik overtuigd. En dat die bijna mondiaal gelijksoortige veranderingen invloed zullen hebben op de houding van mensen tegenover godsdienst, moeder aarde, geweld, de verhouding tussen de seksen, etc. Ongeacht hun individuele aanleg, ja.
Of zelfs, misschien nestelt zich iets van dit soort beweging in het DNA van onze nazaten, in de eikeltjes die we jaarlijks in het najaar laten vallen als voedsel voor de eekhoorntjes en dergelijke.

Blijft de vraag wat dan de rol is van ons bewustzijn. Ik zie wel aardig scherp nu hoe die wisselwerking werkt, en een beetje de plaats van je ikbesef en je waarden daarin. Maar, als ik over dat bewustzijn probeer na te denken….
Een probleem is dat zich in ons bewustzijns-DNA een patroon heeft gevormd dat zich niet kan voorstellen dat er voor en na ons niets zou kunnen zijn. Van een eik geloven we dat wel. Een eikeltje is dus op aarde om de biotoop zich te laten transformeren in een eik. En een eik is op aarde om eikeltjes te produceren, waarvan weliswaar de meeste tot voedsel dienen aan andere schepsels, maar een aantal dienen om weer hun biotoop… enzovoort. Alleen wij schijnen te moeten denken dat we niet alleen op aarde zijn om onze biotoop zich te laten materialiseren in ons gedrag, of dat we dienen als bron of biotoop voor andere mensen die ons als verhaal of voorbeeldgedrag of bron van liefde kunnen ervaren, of om ons voort te planten en zo ons DNA door te geven…. Nee, wij moeten zo nodig als herkenbaar brok biotoop met eigen identiteit ook doorleven na dit leven, beoordeeld en liefdevol vergeven worden door een God of zoiets. Daarmee hebben we geleerd om ons bewustzijn ongemerkt te zien als een deel van ons ego. Eeuwen van Christendom of wat daaraan voorafging en waarin we goden bedachten die ons belangrijker vonden dan onze ouders deden en ons straffen of vergeven en ons een eeuwig leven schenken, hangen misschien wel als een buitengewoon dik narcistisch gordijn tussen ons en een mogelijk begrip van dat bewustzijn in. Misschien is dat bewustzijn niet meer dan de potentie en de mogelijkheid tot wisselwerking in elk eikeltje, een bewustzijn dat is en blijft ongeacht de leeftijd van de eik, de plaats waar hij staat en de hoeveelheid eikeltjes die hij heeft geproduceerd. Misschien is bewustzijn niet meer dan een besef dat het individu overstijgt, een besef van het feit dat je een mens bent met mogelijkheden en het vermogen tot wisselwerking met je omgeving. En dat je omgeving wacht op wat jij kunt laten ontstaan uit die omgeving. Dat je tijdloosheid niet je tijdloosheid is als ego/individu, maar als toevallig als mens gematerialiseerd stuk moede aarde. Dat besef bevat ook informatie die licht werpt op keuzes en handelen, ander licht dan de informatie binnen het narcistisch egobrein, binnen de idealen, waarden en beelden die de romanfiguur met zich meesleept en zijn menselijk tekort tekenen. Misschien wou ik dit wel zeggen met dat vorige stukje blog. Dat er bewustzijn is dat dieper gaat dan je verhaal en je lijf en je tijd, dat dat er steeds is, en is te raadplegen terwijl je nu met al je menselijk tekort dingen zich laat ontvouwen. Maar dat we er niks van snappen en da’s maar goed ook….