Dodenherdenking, Bevrijdingsdag, Europese verkiezingen, het komt mooi bij elkaar deze dagen. We herdenken een oorlog die Europa verscheurde en miljoenen doden kostte. We herdenken het herwinnen van onze vrijheid op een land dat geregeerd werd door een gek die zijn eigen volk eerst liet komen en een aantal andere volken zo inferieur vond dat ze zijn land uit moesten of gedood. Europa zoals we dat nu kennen is gegroeid op de vaste wil en inzet om nooit meer oorlog te hebben in Europa en de strijdende landen te verenigen. De vrijheid die we nu kennen heeft grote offers gevraagd van velen van ons, maar ook van Amerikanen, Canadezen en Australiërs. Mensen uit andere werelddelen die met die oorlog niets te maken hadden. Dat herdenken we, om vervolgens, in ieder geval zo lijkt het voor bijna de helft van onze natie, die vrijheid te misbruiken door hem te verabsoluteren, Marokkanen het land uit te jagen en tegen Europa te zijn. Nog geen derde van de kiesgerechtigden gaat maar stemmen straks. Wat herdenken we en vieren we dan in vredesnaam als het 363 dagen weer geen enkel effect heeft op ons denken en handelen?
Vrijheid is één van de meest complexe begrippen in onze taal, in ons staatsbestel en in onze manier van met elkaar samenleven. Absolute vrijheid kan niet bestaan omdat deze ten koste gaat van de vrijheid van anderen. De ene vrijheid (meningsuiting bijvoorbeeld) wringt met anderen, zoals vrijheid om niet beledigd en belasterd te worden. Godsdienstvrijheid impliceert dat je het recht hebt om te geloven wat je wilt en daarom niet vervolgd en beledigd te worden ook al vinden anderen jouw godsdienst inferieur. Het is zoeken naar precaire evenwichten die niet statisch zijn. Het zoeken van die evenwichten kan bijvoorbeeld door te beledigen en anderen tegen een bevolkingsgroep op te zetten en vervolgens de rechter de afweging te laten maken. In mijn ogen is dat een manier van zoeken zonder eigen verantwoordelijkheidsgevoel. Misschien is dat juridisch en staatsrechtelijk mogelijk, maatschappelijk is het abject, maar het lijkt steeds meer navolging te vinden. Ik zou willen dat -en niet op Dodenherdenking of Bevrijdingsdag, dan niet, maar op die andere 363 dagen graag- er meer gesprek was in politiek en samenleving over wat vrijheid is en hoe we daarmee maatschappelijk moeten omgaan. Dat we in de samenleving begrijpen dat het recht om te zeggen wat je denkt alleen maatschappelijk aanvaardbaar is als dat recht gepaard gaat met de inzet om je af te vragen of je dat ook zou moeten doen. Dat een samenleving alleen kan blijven bestaan als er niet alleen fundamentele rechten zijn maar ook de fundamentele wil tot respect voor anderen die je niet zo maar begrijpt.
Europa is oninteressant kennelijk, en als het al interessant is, lijken we er in meerderheid tegen. Het verbaast me. Dat Europa vrede heeft gebracht is niet alleen een flauwekulletje uit het verleden, een achterhaald issue. Dat werkt nog steeds. Ik vermoed dat het in de Balkan ook niet zomaar weer ontbrandt als de processen in den Haag voorbij zijn of voor Mladic verkeerd aflopen. Het lijkt alsof we niet beseffen hoeveel onderhoud dat vergt. Hoeveel omzichtigheid en slikken en respect opbrengen voor culturen die het anders doen dan jij. Ja natuurlijk is het project Europa veel gecompliceerder dan de vorming van de Verenigde Staten ooit was, waar iedereen bijna Engels sprak. Europa kent 30 of meer talen en eigen interpretaties van cultuurstromen, meerdere nogal verschillende vormen van staatsinrichting en rechtspraak. Dat wordt niet zo maar een eenheid. Waarschijnlijk moet dat ook niet of slechts op een aantal belangrijke gebieden. Maar daar waar het moet moet het goed. We hebben aan dat project een munt gekoppeld, zodat we ook economisch niet falen mogen als het cultureel complex wordt. Maar vrede, onderlinge culturele uitwisseling en welvaart zijn erg belangrijk en verdienen meer aandacht.
Ik vind dat het Nederlandse volk politici en media verdient die het gesprek over Europa en vrijheid breder en genuanceerder voeren dan nu. Politiek gezien lijken de verkiezingen te gaan over economie en de vrijheden die nationale politici eventueel inleveren bij een succesvol Europa en niet over de stabiliteit, vrede, veelvormigheid en dynamiek die met Europa samenhangen. Men doet ons te kort. Gemiste kansen te over…