Wat was wijsheid en waar is het gebleven? Ik bedoel, vroeger gold een ouder mens als wijs, maar nu? Ik verkeer nu zelf in die gezegende staat (nee, niet zwanger) van meer verleden dan toekomst en ik verbaas me voortdurend.
Ik heb een hele tijd gedacht dat heldendom iets is voor jongeren. Kijk naar de sprookjes, verhalen en sagen. De meeste helden zijn jong volwassenen of tieners. Ze moeten nog voor t eerst verliefd worden en een vak leren als het verhaal begint. De ouderen in die verhalen zijn of koningen met bevallige dochters die aan het einde in de armen van de jonge held vallen, of heksen, of wijze mannen. Ze kijken, helpen of bouwen intriges. Ze zijn jaloers op mooie dochters… Voor de ouderen is er het ‘nog lang en gelukkig’, het ‘happily ever after’. Dat is niet helemaal waar ontdekte ik later. Er zijn sprookjes en sagen waarin ouderen de held zijn. Dan offeren ze zich op voor de generatie die nog een heel leven voor zich heeft.. Maar wij, wij maken een ouderenpartij, wij verslechteren de pensioenen van onze kinderen en verdedigen onze eigen vermeende rechten waarvoor we dan een heel leven hebben krom gelegen. We kunnen onze eigen zorg niet betalen, zeggen we, en dus verslechteren we de voorzieningen voor ons, zoals de thuiszorg en de dagopvang voor ouderen, zodat onze kinderen weer voor ons moeten zorgen. De mensen die zeggen voor de ouderen op te komen spreken er schande van, terwijl de mensen de voor de jongeren zouden moeten opkomen (en wie zijn dat, ik hoor alleen Siewert maar) zich zouden moeten realiseren dat we niet oma “pakken”, maar haar kleinkinderen tot het mantelzorgerdom veroordelen. Er gaat iets mis… Worden de ouderen zo oud dat ze de wijsheid voorbij zijn op de leeftijd dat je verwacht dat ze het worden?
En de bonden? Die vergrijzen. Daar zitten de mensen die richting ouderdom gaan, maar de wijsheid nog niet voorbij zouden moeten zijn. Die bonden sluiten accoorden die de rechten van de oudere werknemers beter beschermen dan die van de jongeren, inclusief die pensioenen. Die bonden zijn dus aan de wijsheid nog niet toe, alsof ze weten dat ze uitsterven, zorgen ze voor de laatste Mohikanen onder hun leden beter dan voor het immense potentieel aan werknemers dat (nog) geen lid is. Ook daar lijkt wijsheid ver te zoeken.
Tja, dan de regering maar, toch? De helden die nog lang en gelukkig leefden in de verhalen, werden of de man van een prinses en daarmee een beetje koning (dat kennen we, buitenechtelijke kinderen en lobbyschandalen zul je zeggen, maar ik heb het over “toen” in die verhalen) en werden respectabele raadgevers. Of ze werden een rijke koopman en respectabel burger of burgemeester (hoe heette die Hobbit ook weer, O ja Sam Gewissies). Ik kom uit een tijd dat me werd geleerd (of op de mouw gespeld?), dat het regeren van een land was voorbehouden aan wijze mensen en de volksvertegenwoordiging moest controleren of ze met al hun wijsheid niet uit de bocht vlogen. Maar nu? Ik heb al geschreven over toeslagengekte en vreemdelingenbeleid die volledig van de genuanceerde werkelijkheid zijn losgezongen onder druk van de modern doende Tweede Kamer. Nou krijgen we weer een parlementaire enquête over de Fyra. “De onderste steen moet boven over wat daar is misgegaan”. Dat klinkt wat naar wijsheid, maar is het niet. Bijna alle grote infrastructurele projecten gaan geheel of gedeeltelijk mis, blijken achteraf overbodig (hoeveel elektriciteitscentrales hebben we straks teveel?), blijken veel duurder, of leveren minder op dan gedacht. Dat soort rampjes is al onderzocht en we kunnen het niet, zeker in samenspel tussen rijksambtenaren en geprivatiseerde rijksdiensten gaat veel mis. Enquêtes leiden tot vertraagd bijsturen en objectiveren van schuldvragen tot een soort systeemfalen waar het betrokken bewindslied ook niks mee kon. Zo’n parlementaire enquête verzinnen doe je als Tweede Kamer vooral uit hijgerige symboolpolitiek: “kijk ons eens adequaat en snel hier naar het zwaarste middel grijpen…” jaja niks zwaarste middel. Het is het duurste en bijna het traagste middel dat het parlement heeft. Het zwaarste is de regering naar huis sturen en als je dat niet wilt hou je een enquête die een smak geld kost en klaar is tegen de tijd dat deze regering vervangen is door een andere… Wijsheid….
Wat is wijsheid? Nu de grijze haren in mijn baard het meest zichtbaar beginnen te worden krijg ik heimwee naar dat oude idee, van de kunst van rust, van de inmiddels natuurlijke beheersing van het driftleven, van levenservaring, van weten wanneer je de jongelui moet laten rennen en laten leren van hun eigen valpartijtjes. Van weten dat het leven is wat het is en niet gemaakt kan worden. Van kennis en diep inzicht dat voortkomt uit het verkennen van de lange rij van eigen onvolmaaktheden en ontdekken dat “je niet slechter wordt van je niet beter voordoen dan je bent” (een aforisme met een dubbele ontkenning, als dat geen teken van wijsheid is). Ik heb heimwee naar wijze oudere mensen die hun plaats weten en een stap terug of opzij doen (nee niet werkloos, vragend om een zwitserleven aan de kant, maar “een” stap opzij) als de belangen van de toekomstige generaties dat vragen. Van mensen die hebben begrepen dat je niet gelukkig wordt van verrijking over de rug van andermans kinderen, die meer huur moeten gaan betalen om jouw derivatenspelletje te kunnen bekostigen. Van mensen die niet bij elk wissewasje gaan schreeuwen en om meer regels en om enquêtes vragen om de pers te halen maar gaan regeren en die regering controleren.
Maar het kenmerk van dit soort wijsheid is misschien dat het niet “van de tijd is waarin hij zou moeten worden toegepast”. Mastodontenwijsheid., Pronk-brieven, Lubbers-bekentenissen. van Agtiaanse bekeringen tot palestijnenprofeet. Dat is wijsheid die buiten de druk en actie staat waarin ie nodig is. De koe in de kont, de stuurman aan wal. De wijsheid is dan altijd obsolete, niet van deze tijd, hij bestaat dan dus niet en heeft nooit bestaan anders dan als een vaag verlangen van mensen die zoeken naar houvast in een leven dat ze niet goed begrijpen? Verlangen gevoed door de sprookjes in je jeugd (of de Disneyfilms van nu) naar een abstract ideaal dat vluchtiger is dan slechte adem? Of als door volgelingen gevoede eigendunk van politici met een licht narcistische aanleg misschien? Of is er toch iets, deep inside, dat je kunt laten bovenkomen in dialoog met anderen die ook durven zoeken?
Wisdom is where the heat is, and the action….. Het zit in je en ligt vlak onder je angst om af te gaan, onder je verlangen jezelf te bewijzen, het is verpakt in je adrenaline. Sta even stil en zoek… en zoek de hulp van je tegenstander….. Of had ik toch/ook gelijk dat het niet bestaat?