ik kreeg mijn eerste lessen in liberalisme van Joop den Uijl, jawel Joop was alumnus van het dispuut waar ik als 17jarige lid van werd en kwam af en toe op vergaderingen om over politiek te praten en zieltjes te winnen voor zijn eigen “ptij” zoals hij dat altijd noemde. De gereformeerden zaten in de “antisjenaireptij” de zware gereformeerden in de SGP maar hij vroeg zich altijd hardop af waar die liberalen nou zaten, want in de VVD, op een enkeling na dan, zijn nauwelijks liberalen te vinden…. aldus Joop.  

Hij maakte op die avonden altijd een wat olijk onderscheid tussen drie vormen gedachtengoed, daar in die hoek. In de eerste plaats had je daar de conservatieven, eigenlijk zeg maar onchristelijke CHU-ers, vooruitgang is niet zomaar goed, sterker nog, op zich aardige veranderingen zouden zo maar eens onaardige dingen in hun kielzog kunnen meeslepen want met veranderingen weet je het maar nooit. Eigenlijk zijn dat de lieden die vinden dat “de heren” het nog steeds voor het zeggen zouden moeten hebben, zowel heren in de zin van geslacht als van status, maar omdat dit niet helemaal meer bon ton is, zeggen ze dat niet meer hardop. Daarmee komt deze stroming heel dicht uit bij de tweede, namelijk degenen die uit zijn op bescherming van privileges van de geprivilegeerden…

En die geprivilegeerden zijn dan niet alleen meer te vinden onder het oude geld, nee, het nieuwe geld is uiteraard ook welkom. Het nieuwe geld dat is verdiend met hard werken en ondernemingszin, want aan rijk worden gaat een soort gedrag vooraf dat alleen maar prijzenswaardig kan worden genoemd. Met slimme onroerend goed transacties zijn natuurlijk in een paar dagen miljoenen te verdienen, maar dan moet je die eerst hebben gehad en dus zit het met hun ouwe jongens stijl wel goed. Deze lieden bewegen zich in kringen waarin men zich weet te kleden (donkerblauwe blazer, grijze pantalon, roodbruine schoenen, das in de clubkleuren, gouden brilletje, let wel het was 1963) en elkaar kent en wat gunt. Nadenken doe je alleen in het verlengde van je eigen portemonnee, zeg maar

En dan had je de echte liberalen natuurlijk, mensen die begrijpen dat vrijheid samen gaat met verantwoordelijkheid en ondernemingszin, met emancipatie, het bestrijden van onderdrukking en discriminatie van vrouwen en homo’s, van christelijke betutteling. Het zijn ook strijders voor mensen- en burgerrechten. In die stroming staat het individu wat meer centraal dan de samenleving en in die zin onderscheidde in de visie van Joop deze stroming zich van de sociaal-democratie, die ook het vrije ondernemerschap en de emancipatie omarmden, maar die altijd in balans wou zien met solidariteit met degenen die het niet redden. Want daar kon deze vorm van liberalisme zijn eigen uitwas tegenkomen. Een soort karikatuur: wie het niet rooit heeft dat aan zijn eigen keuzes en luiheid te danken, wie ervoor gaat slaagt, wie de falenden helpt propageert het falen en de luiheid.

De conclusie van Joop was dan ook, dat je met die VVD-ers hetzelfde probleem had als met de christelijken, je moet ze gewoon erg goed kennen wil je weten wat je aan ze hebben kunt, en dan nog, het grootste deel van deze mensen begrijpt niet wat het is, liberalisme en lullen maar wat naar gelang het ze uitkomt… Het waren altijd late gesprekken. Joop kon beter tegen de oude jenever die hij altijd meebracht dan ik en dus zullen zijn parafraseringen me misschien als net iets te serieus zijn bijgebleven, maar in deze crisistijd komt plotseling veel me weer bekend voor.

Zoiets als: het is eigenlijk niet liberaal om zoveel ontwikkelingshulp te geven…. dat is weer die slecht begrepen uitwas van wie bij falen en luiheid helpt, propageert en stimuleert falen en luiheid. Het is die armen daar hun eigen schuld. Nou, zo hard zegt Stefje het nou ook weer niet, maar het hangt er dicht tegen aan, zo dicht dat mijn tenen krommen over zoveel misbruikt liberalisme en rechtse domheid. En het gaat ook over het eigen belang eerst van de eigenbelangbeschermers. Het is dom want we stimuleren die economieën inmiddels al lang niet meer altruïstisch: ons bedrijfsleven profiteert ernstig van de effectuering van onze hulp. Dit soort bezuinigingsvoorstellen komt voort uit de hoop hiermee stemmen te pikken van de PVV en niet uit inhoudelijk denken want dan moet Stefke zich diep schamen en voor eeuwig zwijgen

Zoiets als: het is niet liberaal om de uit de hand gelopen schuldenlast in Zuid-Europa gezamenlijk op te lossen: in die landen aan de Middellandse zee betalen ze geen belasting, werken ze niet, gaan ze vroeg met pensioen, (allemaal grotendeels flagrant onwaar, maar toch.) we stimuleren die economieën alleen zolang het in ons eigen belang is. Solidariteit moet op dit moment in deze kringen nog worden uitgevonden kennelijk (en ook inclusief denken over verwevenheid van economieën), behalve solidariteit in eigen kring dan. Ook hier weer op een vrij domme manier de concurrentie aangaan met de PVV, zonder in de gaten te hebben dat je je volstrekt belachelijk maakt onder mensen die wel eens nadenken.

Zoiets als: je komt niet aan de hypotheekrente-aftrek, want daarmee stimuleer je het eigen woningbezit en eigen woningbezit is liberaal. Ook dat is een heftige denkfout. Eigen woningbezit is gewoon iets dat veel mensen erg aantrekkelijk vinden. Er is niets liberaals aan, behalve dan dat het onder hoog-opgeleiden en beter betaalden aanmerkelijk vaker voorkomt. Er is niets liberaals aan het trots rondleiden van je gasten in je kleine paleisje met droomkeuken, als de helft van de lasten daarvan door de staat worden gefinancierd. Dat is gewoon, en op een vrij dom niveau ook nog, praat van de belangenbeschermers van de “haves”. Economen zijn het er al lang over eens dat de economie lijdt onder te hoge hypotheekschulden, maar het is niet liberaal om daar wat aan te doen als men er in de kringen waarin men verkeert zoveel profijt van heeft.

Uiteraard komen we dit soort gebazel in verkiezingstijd vaker tegen dan normaal en niet alleen bij de VVD. Bij alle partijen zijn daarvan vergelijkbaarheden en varianten te vinden. Eigenlijk zouden wij, weldenkenden, want dat ben je als je dit met droge ogen kunt lezen, er tegen te hoop moet lopen  en roepen dat “het” zo niet langer kan, dat doorgeslagen geloof in het marktdenken en de eigen verantwoordelijkheid op rechts, dat kritiekloze steunen van het zwakke en de cultuur op links, dat belastingbetalers laten opdraaien voor het wanbeleid van banken… Zeggen dat het zo niet langer kan, onder weldenkenden dan, heeft in mijn ogen drie pijlers die alle drie even sterk moeten zijn en met elkaar verbonden:

1. ja wij geloven in de kracht van het vrije ondernemen, ja wij zijn voor vrijheid en burgerrechten, wij onderkennen de eigen verantwoordelijkheid van het individu en spreken hem/haar van daaruit ook aan

2. ja wij geloven er in dat een samenleving alleen goed functioneert wanneer de overheid zich mede solidair toont met de mensen die de zwakken helpen, met de zwakke economieën in de wereld, tolerant is en gemeenschapszin onder zijn burgers stimuleert

3. ja, wij zijn ons er diep van bewust dat al ons gedrag effecten heeft op de lange termijn. Niet alleen onze schuldenopbouw is een last voor de generaties na ons, ook de kwaliteit van onze democratische instituties, het klimaat, het milieu en de relatie met andere landen in de wereld kan een last worden als we die nu laten verloederen. Korte termijn oplossingen die op lange termijn schadelijk zijn verdienen geen steun.

Alle succesvolle samenlevingen en economieën (Zweden is er een voorbeeld van) hebben een balans tussen deze 3 zaken. Als liberalisme wordt ingezet om zo flagrant principe 2 en 3 ( 3 niet ? luister naar Rutte: institutionele ingrepen in Europa helpen niet op korte termijn, we moeten nu gewoon allemaal onze staatshuishouding op orde brengen.. en/en wil ik niet in verkiezingstijd met een knorrende PVV naast me) om zeep te helpen, wordt een mooi gedachtengoed ernstig misbruikt.

Kunnen we nou echt niet ergens een breed Kunduzberaad organiseren en kijken met hoeveel duurzaam verantwoordelijk gedrag politici hun bijdragen kunnen leveren aan de oplossing van de problemen ?

Zo kan het niet langer….

Gepubliceerd op 20 juni 2012