Hoe denken de bezuinigers eigenlijk, wat voor beeld over “de mens” en over “veranderen” enzovoorts zit daar, en welke ethische vragen stellen ze zichzelf daarbij over hun eigen rol en verantwoordelijkheid.

Om met dat laatste te beginnen: we mogen de schuldenlast niet doorschuiven naar komende generaties. Haarlemmerolie-achtige toverformule. Het is het ethische mantra waar ik de meeste discussies mee zie beginnen en eindigen. Er zijn ook wat varianten, als de AOW betaalbaar houden voor die generaties en dergelijke. Maar stel dat je met dit mantra echt het orkestenbestel sloopt, is dat dan minder erg ? of laten we die afwegingen maar even niet toe omdat we onszelf zo sterk onder druk zetten ?

Minstens zo spannend is de manier waarop. Het gaat niet met, maar over….Bijna alle professionele cultuurclubs moeten 30 % bezuinigen, politiemensen worden vervangen door toezichthouders en dan maar weer niet. De grote steden moeten hun openbaar vervoer privatiseren (al weten ze donders goed waarom ze dat niet moeten willen) en er flink op bezuinigen, en er zijn groepen die kennelijk zijn gelabeld als wattenliggers want op hun uitkeringen en toekomst mag ernstig worden bezuinigd. Er lijkt totaal niet gesproken te zijn met de mensen die ervaring hebben en professional zijn op het gebied dat wordt aangepakt. Ik zie boze professionals en bestuurders van uitvoeringsorganisaties all over the place. Hoe komt het dat je denkt dat iets je zo lukt ? Hoe komt een beleidsmaker op de gedachte dat konflikt de kortste weg naar succes is ?  

Lullige vraag, ik weet het. Ik ken veel organisatieveranderaars die echt melden dat er zonder pijn en schrik niets verandert. De theorie luidt dan: “mensen blijven op een brandend olieplatform zitten, houden vast aan een smeltende schots tot het te laat is. Je hebt pijn en schrik nodig om ze duidelijk te maken dat het niet kan blijven zoals het is. Je hebt ook inspiratie en visie nodig om daarna te weten waar je naar toe gaat en vol te houden als er moeilijkheden zijn onderweg. Als je met mensen begint te praten die het willen laten blijven zoals het is, zit je jaren in een overlegmoeras en haal je je doelstellingen niet“. Jaja, met de kip kom je er misschien nog uit als het over een uitsmijter gaat, met het varken nooit. Beetje stoer, mannelijk, “Shock and Awe” Bush en de oorlog…
Het is een soort versimpelde behaviouristische filosofie, die uitgaat van oorzaak en gevolg, van prikkels en daarop volgend gedrag. Het is een filosofie die de waarde van de verbinding tussen mensen over het hoofd ziet.
Dus volgens mij is de vraag, zelfs als het waar is dat pijn en schrik nodig zijn, en daar zit wat in, hoe doe je dat dan zonder alle mensen eerst tot vijanden te maken,die je even later nodig hebt als je op gang moet komen om waar te maken wat dat andere dan in de praktijk is ?

Nou komt er in het geval van politici bij dat het over macht gaat en over winnen en verliezen. En over gezag bij het optreden. Dat levert een soort kijk op “van boven naar beneden”. Maar ook komt er een beetje een vijandbeeld in. En een stoer soort afgesproken doofheid: als je wilt bezuinigen in de omvang zoals wij dat moeten en het Malieveld staat niet twee keer per maand vol doe je iets fout. Wie protest en vijanden verwacht lokt ze uit en krijgt ze.

Maar de belangrijkste -volgens mij weeffout- in het denkpatroon heeft te maken met het gevoel dat jij uiteindelijk beslist en dus ook beslissend en doorslaggevend bent, jij bent bestuurder en de politie, de kunstensector, het onderwijs, de samenleving is de bestuurde omgeving. Ik praat nu al een jaar of twintig af en toe met bestuurders en beleidsmakers die ik moet uitleggen wat “bestuurscentrisme” is. Die nog steeds denken dat zij doorslaggevend zijn in veel maatschappelijke ontwikkelingen, er is weinig empirische grond voor dit soort arrogantie. Al twintig jaar niet meer.

Ik vind dat een afschuwelijke valkuil. Ik heb in de afgelopen jaren een aantal keren grote veranderingsprocessen meegemaakt en mee helpen sturen die gepaard moesten gaan met bezuinigen. Van alle ideeen die zonder inbreng of onder protest van professionals tot beslissing geraakten is slechts een procent of 20 ooit werkelijkheid geworden. En dat waren bijna allemaal echte afbraakbeslissingen. We doen X niet meer en dan heb je je professionals ook niet meer nodig. Als ik zie wat onze vrienden in het kabinet op dit moment doen, lopen ze volgens mij qua weeffouten in hun denkpatroon op meerdere fronten langs het randje. Ik gun mijn kinderen en kleinkinderen in Nederland meer dan een lagere staatsschuld, ook een professioneel werkende cultuursector, onderwijssector, zorgsector, ov, etc. maar vooral een beschaafd bestuur dat zich niet met een verkeerd begrepen stoerheid narcistisch en autistisch gedraagt in hun omgeving: kortom beschaving in het bestuurlijk denken en in de wijze waarop bestuurders met hun professionals en hun ngo’s omgaan. Weg met deze bestuurscentristische kramp graag: beter ten halve gekeerd….